35 - Pietje Bell in Amerika

 

 

Twee decennia geleden schreef ik regelmatig korte artikelen over onderwerpen uit de Nederlands-Amerikaanse geschiedenis. Dat deed ik op verzoek van de Stichting Nederland-Verenigde Staten. Onderstaand artikel werd opgenomen in het tijdschrift van juli 2003.

 

 

 

 

Wie herinnert zich niet de boeken van Pietje Bell. Wie heeft ze in zijn jeugd niet verslonden. Pietje Bell, of de lotgevallen van een ondeugenden jongen werd meer dan vijftig keer herdrukt. In totaal werden er van de serie Pietje Bell-kinderboeken ruim een miljoen exemplaren verkocht. En hij is zelfs in de eenentwintigste eeuw nog niet vergeten: De film die november 2002 in de bioscopen verscheen was zo succesvol dat er een vervolg gemaakt wordt.

 

 

 

 

Pietje Bell is een creatie van Chris van Abkoude, die op 6 november 1880 in Rotterdam geboren werd als zoon van een kapper met de bijnaam ‘Piet Plezier’. Kort na de bevalling overleed zijn moeder en kwam hij onder de hoede van Ida Margaretha, zijn zestien jaar oudere zus.

   Abkoude verwerkte zijn jeugdervaringen later in zijn boeken en schilderde haar als Martha, de bemoeizuchtige zuster van Pietje Bell.

   Als jongen moest Chris snel op eigen benen staan. Hij was een kind van de straat en vermaakte zich met allerlei kattekwaad. Een van zijn jeugdervaringen deed hij op toen hij een agent een zwerver hardhandig zag oppakken; hij werd zo kwaad dat hij de man achtervolgde en een steen door het raam van het politiebureau gooide. Dat kostte hem een nacht cel.

 

 

 

 

Chris van Abkoude vond dat hij altijd kind was gebleven. Hij zei hierover: “Ik heb nooit de behoefte gevoeld om volwassen te worden. Ik kan niets met volwassenen en heb altijd een hekel gehad aan hun fantasieloze wereld”.

  Na zijn schooltijd volgde hij de kweekschool en werd onderwijzer. Door zijn afwijkende opvattingen en karakter kwam hij echter regelmatig in botsing met zijn collega leerkrachten. In 1909 trok hij met twee vrienden naar Zuid-Limburg, om daar met een poppenkast en buikorgeltje voorstellingen te geven. Een jaar later nam hij afscheid van het veel te brave onderwijs, ging artikelen en boeken schrijven, en optreden voor kinderen.

  In 1914 verschenen zijn eerste avonturen van Pietje Bell. Het boek, uitgegeven door de gebroeders Kluitman in Alkmaar, strookte volstrekt niet met de toen geldende opvoedkundige opvattingen, maar werd, mede daardoor, juist een groot succes.

 

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werd Van Abkoude, intussen 33 jaar oud, opgeroepen voor de militaire dienst. Nadat hij een jaar als korporaal bij de Landweer geweest was maakte hij een lang gekoesterde droom waar: emigreren naar Amerika!

  Vanaf de Wilhelminapier in Rotterdam verliet hij op 7 juni 1916 hij Europa-in-oorlog. Niet veel eerder hadden Duitse onderzeeboten een schip van de Holland-Amerika Lijn getorpedeerd, maar de auteur en kinder-entertainer zette vijftien dagen later vaste voet op Amerikaanse bodem. Hij veranderde zijn naam in Charles Winters, huurde een kamer in het Broadway Central Hotel in New York en met poppenkastspel, goocheltrucs, buikspreken en poppenkast maakte hij een ‘Holland Dutch Show’. Een jaar later kwamen zijn vrouw en drie zoons over.

Op aanraden van uitgeverij Kluitman ging Van Abkoude in de Nieuwe Wereld weer boeken schrijven. Niet alleen Kruimeltje, gebaseerd op de succesvolle Amerikaanse film ‘The Kid’ van Charlie Chaplin (1921), maar regelmatig verschenen de avonturen van de jeugdige Rotterdamse schooier, zoals De Vlegeljaren van Pietje Bell (1919), De zonen van Pietje Bell (1922), Pietje Bell's goocheltoereni (1924) en Nieuwe avonturen van Pietje Bell (1932).

  Pietje Bell in Amerika, verschenen in 1929, beleefde in Nederland maar liefst 36 drukken.

 

 

 

 

Voor Amerikaanse kinderen heeft Van Abkoude nooit geschreven. Wel organiseerde hij tot op hoge leeftijd kindertoneelstukken die hij zelf regisseerde. Maar hij werkte ook bij een distributiecentrum voor kranten en tijdschriften in Alameda, Californië.

  In Nederland is hij na zijn vertrek in 1916 nooit meer geweest. Op 2 januari 1960 overleed Chris van Abkoude, 79 jaar jong, in Portland, Oregon.

 

 

 

 

Dat er in Nederland nog niet zoveel veranderd was bewees collega kinderboekenschrijver K. Norel, auteur van onder meer het oorlogsjeugdboek Engelandvaarders. Op 20 maart 1965 stelde Norel in in het VARA-tv programma ‘Achter het nieuws’ dat Abkoudes boeken in het belang van de jeugd uit leeszalen en bibliotheken verwijderd zouden moeten worden vanwege de sadistische aanleg van Pietje Bell. Die zou immers een ongunstige invloed uitoefenen op het karakter van het opgroeiende kind.

  De schrijver zal zich in zijn Amerikaanse graf omgedraaid hebben.

 

Harry Knipschild

16 maart 2003, 28 december 2022