318 - Van Morrison, zanger van Them (1964-1967)

Na het verdwijnen van de Monarchs, eind 1963, dook Van Morrison opnieuw op in de muziek-scene van Belfast. De herboren artiest, met inmiddels internationale ervaring, werd zanger van de Gamblers, vijf man sterk, die weldra onder de naam Them ging opereren. ‘Them!’ was de titel geweest van een horror movie in de jaren vijftig. De groep trad in het begin (voorjaar 1964) vooral op in het Maritime Hotel.

Bij het eerste optreden van Them in april was Van (toevallig) niet aanwezig. Die avond moest hij als muzikant nog een contract afwerken elders in de stad. Evenals over zijn eerdere avonturen als saxofonist-zanger bij de Monarchs zijn in het boek No Surrender van Johnny Rogan veel en gedetailleerde gegevens te vinden over die periode. Rogan deed goed werk door uitgebreid te praten met mede-muzikanten en fans van het eerste uur.

Een herboren artiest: Van Morrison in Them

Them etaleerde zich door het plaatsen van kleine advertenties in de Belfast Evening Telegraph. In die lokale krant verschenen betaalde en aandacht trekkende kreten als ‘Who are? What are? Them?’ en ‘When? And where? Will you see Them?’

Bij het tweede optreden op 17 april 1964, nu met Van Morrison, afficheerde de groep zich niet als popgroep maar als ‘Ireland’s specialists in rhythm and blues’. Them maakte andere muziek dan de jonge groepen uit Liverpool (en Manchester) met hun simpele, goed in het gehoor liggende liedjes.

Jongelui, die de eerste optredens van Them in Belfast meemaakten, vertelden de biograaf later dat ze geweldig onder de indruk waren. “I’d never heard anything like that”, “It was so new, so different” en “Van was wild. Van was the best”. Dat soort kreten tekende Rogan in zijn boek op.

Ann Denvir, die in 1964 nog op school zat, wist zich te herinneren: “Van would be pushed on stage. Once he sang it was absolute magic. Then he’d start to play the sax and we were all transported into another dimension. I knew those days were special and everybody there knew those days were special. There was such an aura about that time in Belfast – and it was never repeated. Ever”.

Van Morrison liet zich ook zelf uit over die tijd. “We were playing for a certain bunch of people. It was really a cult following. It wasn’t in any way a commercial trip”.

Van Morrison treedt op de voorgrond

In het begin was Van nog niet de leider van Them. De groep was opgezet door pianist Eric Wrixon en gitarist Billy Harrison, die een Ierse variant van Johnny & the Hurricanes had willen beginnen. Daarvoor was een saxofonist nodig. Op aanbeveling van Billy McAllen (gitarist van de Monarchs) was Morrison benaderd. Binnen de kortste tijd pasten ze het repertoire aan omdat de muzikale smaak van de jeugd revolutionair veranderde. In het begin werd ‘Hippy Hippy Shake’ (Swinging Bluejeans) nog uitgevoerd. Maar toen Van Morrison zich liet gelden veranderde dat.

Billy Harrison had er weinig moeite mee. Al eerder had hij materiaal van Chuck Berry en Bo Diddley bij zijn groep geïntroduceerd. Dat was nog maar het begin. Harrison: “Van introduced a strong blues influence. He knew all that stuff from his father’s record collection because he’d been playing it at home for years. I knew Muddy Waters and others, but he introduced me to people like Howlin’ Wolf”.

Stap voor stap werd Van Morrison de voorman van Them. Harrison besefte dat hij beter op de achtergrond kon functioneren. “I was doing a lot more chanting at the Maritime [het hotel in Belfast]. I was chanting. Van was chanting. Whenever he sang, I played guitar and when I sang he was either blowing harmonica or saxophone. He knew more songs and was leaning more towards blues and R&B. Gradually, it came about that since he knew more of the stuff, he did more singing and I stepped back”.

Het succes van Van ging ten koste van de anderen in de groep. Dat gebeurde niet zonder horten en stoten. Harrison: “There were plenty of piss-ups coming from gigs. But he could throw his arms around you and say, ‘I’m out of it – here we go!’ Maybe it was a bit of showmanship”.

Op het toneel kon Van Morrison zich helemaal uitleven. Uit diverse monden tekende Rogan op: “It was wild music. Van was making love to the microphone. It was rock and sex personified. Van was magnetic on stage. Very sexy. There was a song called ‘Turn on your lovelight’ and when he sang that into the microphone it was as if he was making love. He was a sexual animal on stage”.

Buiten de bühne was hij een andere persoon, vertelde een meisje. “In himself he had nothing to offer. Let’s face it, he wasn’t good looking. Offstage you wouldn’t have looked sideways to him”.

Van kon nog steeds niet van de drank afblijven. Maar alcohol werkte wel als een stimulans. Een toeschouwer in 1964: “He used to perform better when he was drunk. I remember a bottle of wine being passed around and he took a fair swig of it – and off he went”. Tijdens een ander optreden van Them leek het om die reden echter fout te gaan. “He was falling down offstage and hanging on to the microphone, trying to pull himself up. Billy Harrison came over, lifted him and propped him up properly”.

Voor iedereen was duidelijk dat Van Morrison anders was dan de andere leden van Them. Volgens zijn collega’s was hij ‘weird’. Maar wat konden ze anders doen dan hem accepteren.

Ontdekt

Peter Lloyd, een voormalige Queen’s University-student, bracht Them een stapje verder. Lloyd had een demo-studio en wilde de muziek van een groep vastleggen voor een activiteit van de universiteit. De groep uit Belfast zette bluesnummers op de band als ‘Turn on your lovelight’, ‘Stormy Monday Blues’, ‘Got my mojo working’ en ‘Don’t start me crying now’.

De opnamen kwamen terecht bij de Noord-Ierse familie Solomon, ondernemers die een sterke band hadden met de Engelse platenmaatschappij Decca, onder meer als aandeelhouder. Na het beluisteren van de tape kwam Mervyn Solomon, die een aantal platenwinkels runde, naar het Maritime Hotel om een optreden van Them mee te maken.

Solomon was opgewonden: “I arrived there and Van was absolutely tearing them apart. ‘Turn on your lovelight’ was terrific. He was running across the stage and down on his knees. The kids were going crazy. I was impressed”.

Mervyn Solomon verspilde geen tijd. Hij nam contact met zijn broer Phil in Londen. Phil was een ervaren rot in het muziekvak. Hij was betrokken geweest bij de carrières van artiesten als Nina & Frederik, Louis Armstrong, Ruby Murrray en Cliff Richard.

Phil Solomon had recentelijk de Bachelors, een Iers zangtrio, bij Decca ondergebracht. In 1963 scoorden de Bachelors met hun versie van ‘Charmaine’ een toptien hit in Engeland. Meer hits volgden: ‘”Whispering’, ‘I believe’ en vooral ‘Diane’, een single die begin 1964 op de bovenste plaats van de Britse hitparade belandde.

In het jaar van de grote doorbraak van Britse popgroepen, 1964, had Dick Rowe, A&R-manager van Decca in Londen, al heel wat groepen onder contract genomen die met hun singles grote hits in binnen- en buitenland maakten. Brian Poole & the Tremeloes hadden met hun versie van ‘Do you love me’ (Contours) op één gestaan. De Rolling Stones schoten omhoog met singles als ‘Come on’ (Chuck Berry) en ‘Not fade away’ (Buddy Holly). Nieuwe ontdekkingen voor Rowe waren de Moody Blues en Nashville Teens, die zich dat jaar nog moesten manifesteren met ‘Go Now’ en ‘Tobacco Road’.

Rowe, die evenals de meeste van zijn collega’s het talent van de Beatles niet had omgezet in een Decca-contract, was voor Decca op zoek naar ‘the next big thing’. Op uitnodiging van de Solomons reisde hij vanuit Londen naar Belfast om een optreden van Them mee te maken.

Mervyn Solomon ving de Decca-man op. Hij probeerde sowieso indruk te maken is in de biografie van Van Morrison te lezen. “In order to impress his host, Mervyn ensured that fainting kids were being carried out of the Maritime just as Rowe was entering the club”.

Dick Rowe was genoeg onder de indruk om zijn verblijf in Belfast met enkele dagen te verlengen. In het studiootje van Peter Lloyd luisterde hij eerst naar de demo’s die daar gemaakt waren. Vervolgens mocht Them er nog wat voorspelen.

Wat voor Dick Rowe de doorslag gaf was om Them bij Decca te willen onderbrengen was de concrete bemoeienis van de familie Solomon bij de Noord-Ierse R&B-groep. Het verhaal lijkt enigszins op dat van de Beatles. De inzet van manager Brian Epstein was nodig om George Martin ertoe te brengen de jongelui uit Liverpool een eerste kans te geven bij platenmaatschappij EMI, waar ze eerder al eens afgewezen waren.

De betrokkenheid van de familie Solomon bij Them was groot. Dat gaf de doorslag. Them tekende geen rechtstreeks contract met Decca maar met ‘Dorothy Solomon Associated Artistes’ (voor management) en ‘Hyde Park Music’, die eigenaar van de opname-banden zou worden – en die Decca vervolgens op de markt zou brengen.

De leden van Them sputterden nog tegen. Maar daar had Phil Solomon, die bekend stond als een harde onderhandelaar, geen boodschap aan. Toen er niet meteen getekend werd liet Phil hen weten dat hij de volgende dag naar Londen zou terugvliegen. Eventuele vragen konden op het vliegveld nog gesteld worden. Alleen als ze een contract met de familie Solomon tekenden kon er een vervolg komen.

Dick Rowe vertelde later aan de biograaf hoe het toeging alvorens Phil Solomon in het vliegtuig stapte. De jongens van Them liepen op hem af met het contract in de hand. “They wanted to ask him a few more questions. He casually said, ‘Well, you’d better be quick – the plane leaves in 30 minutes’. I just stood in the background. I wouldn’t have dreamed of speaking to anyone like that. He was ruthless with them. But they signed”.

Zo kwam het platencontract van Them tot stand. De jongens uit Belfast leverden zich uit aan de Solomon-familie. Ze hadden geen alternatief.

Dick Rowe

De eerste opnamen van Them bij Decca Records

Alvorens de Decca-studio in te gaan speelde Them nog een keer in een Londense club. Bij die gelegenheid werd over hun hoofd heen besloten dat er, om efficiënt te kunnen opnemen, behoefte was aan een paar sessiemensen – ‘spookmuzikanten’ was de benaming in Nederland. Arthur Geenslade werd als organist ingehuurd en Bobby Graham als drummer.

Mede dankzij het tweetal kon er snel gewerkt worden. Op 5 juli 1964 legde de aangepaste groep zeven nummers vast: ‘Groovin’’, ‘You can’t judge a book at the cover’, ‘Turn on your lovelight’, ‘Don’t start crying now’, ‘One two brown eyes’, ‘Philosophy’ en ‘Gloria’.

Producer Dick Rowe zou naar eigen zeggen het meest enthousiast over ‘Gloria’ geweest zijn. Hij vertelde de biograaf dat hij Van Morrison aangemoedigd had met de woorden ‘Shout! Make it aggressive!”

Rowe vond dat hij op het juiste spoor zat met zijn aanpak, vooral toen de Animals de hitlijsten gingen aanvoeren met ‘House of the Rising Sun’ en zijn eigen Stones met ‘It’s all over now’. De muziek van de Ieren paste naar zijn mening goed bij die ontwikkeling.

‘Don’t start crying now’, een song van de Amerikaanse R&B-artiest Slim Harpo, werd de eerste single op het Decca label.

De familie Solomon, verantwoordelijk voor alle zakelijke aspecten van Them, zette de rebelse groep overal aan het werk. Dat viel niet altijd in goede aarde. Toen ze weer eens bij een ouderwets Iers lokaal arriveerden voelden de R&B-artiesten zich zo ongelukkig dat ze rechtsomkeer maakten. Billy Harrison: “We just turned around and refused to play it. As far as we were concerned it was an Irish club, a showband situation. We were the last thing an Irish club needed, especially with expatriates. They didn’t want five long-haired guys who were as far away from showband music as possible. So we didn’t even get out of the wagon”.

Met dat soort dingen moest je bij Phil Solomon niet aankomen. Hun verontwaardigde manager hield hen zijn succesvolle zang-trio voor. Die waren tenminste professioneel, blafte hij. “The Bachelors never missed a date in their lives. One of them even had an accident on their way to Bristol and went on with his leg on plaster and 21 stitches in his head. That is professionalism”.

Phil Solomon

Bert Berns

De eerste opname-sessie leverde geen hit op. Rowe liet zich echter niet uit het veld slaan. Hij en Phil Solomon slaagden erin Bert Berns aan te trekken. De Amerikaan had als producer (en songwriter) al heel wat hits op zijn naam staan – zoals ‘Twist and Shout’ (Isley Brothers), ‘Under the boardwalk’ (Drifters), ‘A little bit of soap’ (Jarmels) en ‘Tell Him’ (Exciters).

Rowe was erin geslaagd Bert Berns voor zijn artieste Lulu aan te trekken. Daar bleef het niet bij. Samen met Phil Solomon, die bereid was de hotelkosten van zijn gast voor zijn rekening te nemen, slaagde hij erin een aantal acts van de Solomon-familie door de Amerikaan te laten opnemen. Een van die acts was Them.

Berns kwam tot de conclusie dat alles om de zang van Van Morrison draaide in de groep uit Belfast. Phil Coulter, assistent van Phil Solomon: “Bert saw that Van was the man. I don’t think Van felt any intense loyalty to the guys in the group. As far as he was concerned he wanted the best record”.

Besloten werd om de John Lee Hooker song ‘Baby please don’t go’ als a-kant van een nieuwe Them-single op te nemen. Voor de b-kant was ‘Gloria’ bestemd, een nieuwe versie van het nummer dat Rowe al eerder had zien zitten. Omdat Berns geen hoge dunk had van de kwaliteiten van de ‘begeleiders’ van Morrison, liet hij de 20-jarige gitarist Jimmy Page als sessiemuzikant opdraven. In dezelfde oktober-sessie nam hij met Them ook zijn song ‘Here comes the night’ op, die hij tevens met Lulu voor de plaat vastlegde.

Hits

Het leek er aanvankelijk op dat ook de tweede Them-single zou floppen. De teleurstelling was groot. Drummer Ronnie Millings besloot daarom maar te stoppen. Them was wegens gebrek aan inkomsten al naar Belfast teruggekeerd. Door het vertrek van de drummer en wat changementen hoefden ze het weinige geld dat er binnen kwam nog maar onder vier man te verdelen.

Phil Solomon, aldus Johnny Rogan, nam echter geen genoegen met het mislukken van ‘Baby please don’t go’. Hij had veel geld geïnvesteerd in Them en dat moest terug verdiend worden, vond hij. Bovendien voelde de rijke manager dat de strijd nog niet verloren was. Het grote succes ‘Little Red Rooster’ (van Howlin’ Wolf) van de Decca-groep Rolling Stones bewees voor hem dat Them met een blanke aanpak van bluesrepertoire op het goede spoor zat.

Phil Solomon besloot opnieuw te gaan investeren in de single van Them. Hij kocht zendtijd bij Radio Caroline, de zeezender die sinds maart in de lucht was. Door gebruik te maken van de connecties van zijn vrouw Dorothy wist hij bovendien te bereiken dat ‘Baby please don’t go’ twee maanden lang door het populaire tv-programma ‘Ready Steady Go!’ als herkenningsmelodie gebruikt werd.

De financiële en relationele injectie van de Solomons werkte. Op 7 januari 1965 bracht ‘Baby please don’t go’ de Noord-Ieren voor het eerst in de Britse hitlijsten. De single steeg door naar een tiende plaats. Opvolger ‘Here comes the night’, verscheen op 25 maart op de hitparade en bereikte zelfs een tweede plaats.

De samenwerking van Bert Berns, Phil Solomon en Decca had goed uitgepakt.

Bert Berns

Op 11 april 1965 mocht Them zelfs meedoen met het jaarlijkse concert dat door het vooraanstaande popblad New Musical Express georganiseerd werd. Die dag stonden de Ieren op één podium met de Beatles, Rolling Stones, Kinks, Animals, Moody Blues, Freddie & the Dreamers, Herman’s Hermits, Wayne Fontana & the Mindbenders, Rockin’ Berries, Seekers, Ivy League, Georgie Fame, Sounds Incorporated, Cilla Black, Dusty Springfield en Tom Jones. Them mocht in Wembley de hit ‘Here comes the night’ en ‘Turn on your lovelight’ presenteren voor 10.000 enthousiaste popliefhebbers.

Phil Solomon had het voor elkaar gekregen. Ook zijn andere ‘cliënten’, de Bachelors en Twinkle (nieuw voor hem) waren van de partij bij die gelegenheid.

Angry Young Them, groep van een nieuwe generatie

Het repertoire waarmee Them zich op de bühne manifesteerde viel eind 1964 niet bij iedereen in de smaak. De groep wilde alleen maar muziek brengen waar Van Morrison en de andere bandleden achter stonden. Verzoeknummers (covers van gewone hits) werden genegeerd.

Het kwam soms tot conflicten tussen Them en het publiek. Rogan: “Them stubbornly ignored requests and persisted in playing R&B-standards. A steady thud of slow handclapping greeted each number as Morrison prowled the apron of the stage leering menacingly at the spectators. Morrison was often aggressive in performance and became downright belligerent when faced with a hostile audience”.

In Noord-Ierland kwam het tot een uitbarsting. Het publiek begon met stoelen naar de artiesten te gooien. Ruiten gingen aan diggelen doordat ze met stenen bekogeld werden. De media besteedden veel aandacht aan het beat-geweld. Zo werd Them befaamd als ‘Angry Young Them’. Het zou hun imago, hun handelsmerk worden.

De pers, die een groeiende belangstelling voor Them aan de dag legde toen de groep voor het eerst in de Britse hitlijsten verscheen, had eveneens te maken met de aparte houding van de Ieren. Journalist Ron Boyle: “One of them even refused to answer simple questions like ‘What age are you?’ I just got fed up and left them”.

Een andere popscribent, Des Hickey van de Irish Independent, had een zelfde ervaring: “They were the most boorish bunch of youngsters I’d come across. Each question just got a couple of grunts in response”.

Phil Coulter was getuige van een interview met Judith Simons van de Daily Express, die zich zo vriendelijk mogelijk opstelde. De assistent van Phil Solomon kon niet anders dan vaststellen: “It was the most painful 15 minutes I ever spent. She was trying to extract information from them and it was like trying to pull teeth. They would just sit and mutter monosyllabic grunts to themselves and give her off the wall answers. They were certainly not a publicist’s dream”.

De mensen bij platenmaatschappij Decca beseften waarschijnlijk dat het imago van de R&B-groep bij de platenkopende jeugd ook zijn voordelen had. Ze besloten een album uit te brengen met als titel ‘The Angry Young Them’. Op de achterkant van de hoes lieten ze afdrukken: “These five young rebels are outrageously true to themselves. Defiant! Angry! Sad! They are honest to the point of insult!”

Angry Young Them (hoes LP)

Beroemdheden onder elkaar

De leden van Them hadden wél grote belangstelling voor Amerikaanse artiesten die begin 1965 op bezoek kwamen in Engeland. Van Morrison met name sloofde zich uit voor mondharmonica-speler Little Walter Jacobs – ‘in de hoop dat die hem wat tips zou geven voor zijn eigen spel’. Van werd beloond voor zijn ondergeschikte gedrag: tijdens een optreden mocht hij even met hem meedoen.

Blues en rhythm & blues waren uiterst populair bij het jonge Engelse publiek. Artiesten die in Amerika soms vergeten waren (en vanwege hun huidskleur gediscrimineerd werden) vonden in Europa een geweldig onthaal. Een andere ontmoeting had Van met de componist van de eerste Them-hit “Baby please don’t go’. Rogan: “Morrison betrayed kitten-like tendencies upon meeting John Lee Hooker whose blues recordings had enlivened many an afternoon back on Hyndford Street [in Belfast, het ouderlijk huis]”.

Amdere ontmoetingen, die ze nooit zouden vergeten, waren er met de de Amerikaanse rocker Gene Vincent en de invloedrijke Britse diskjockey Jimmy Saville.

Nieuwe ontwikkelingen

Door het succes van “Here comes the night’ was er bij Decca behoefte aan nieuw materiaal voor toekomstige (hit)singles. Bert Berns, de Amerikaanse componist en producer van hun grote hit, was echter niet beschikbaar op dat moment. Tommy Scott, een oudere assistent van Phil Solomon en de ontdekker van Twinkle, werd opgedragen de plaats van Berns in de studio over te nemen.

Zeker voor Van Morrison pakte dat niet zo goed uit als tijdens eerdere sessies. Met Bert Berns had hij ontspannen kunnen werken. Van: “Bert was the only guy who had any conception of what we were trying to do, but unfortunately he only did a few things with us. All those other people had some weird conception about what we were at”. Met Scott had hij niets.

Het Britse succes van ‘Here comes the night’ in het voorjaar van 1965 pakte op termijn niet zo goed uit als gewenst. Misschien hadden manager Phil Solomon en producer Tommy Scott wel te weinig binding met de revolutionaire ontwikkelingen in de sixties. Hoe dan ook, er kwamen geen nieuwe hits meer in Engeland voor de artiesten uit Belfast.

In plaats van goed in te haken op de kansen ging er juist een heleboel fout. Het is altijd moeilijk om met succes om te gaan, blijkt elke keer weer.

Van Morrison kwam meer en meer los te staan van de andere leden van de groep, die steeds van samenstelling veranderde. Er was sprake van desintegratie, zoals Van later zelf toegaf. “Everything just got out of proportion. In the beginning the thing was great because everybody dug it. There was no motive behind anything you did. You just did it because you wanted to do it and you enjoyed doing it. That’s the way the thing started, but it got twisted somewhere along the way and everybody involved in it got twisted as well, including me”.

Geld speelde natuurlijk een grote rol. De leden van de groep werden zeker niet rijk - integendeel. De inkomsten kwamen voornamelijk terecht bij hun manager, die erop uit was zijn investeringen met winst eruit te halen. Hem leek er weinig aan gelegen te zijn Van Morrison te vriend te houden, als dat al mogelijk was.

Solomon had de band met Morrison wellicht kunnen versterken als hij zich anders had opgesteld toen de groep goed wist te incasseren tijdens een Amerikaanse toernee in 1966. Er was vooraf een vast salaris afgesproken. Mede door het succes daar van vooral ‘Gloria’ gingen de gages er omhoog. Them ontving tweeduizend dollar per week. Maar tijdens hun verblijf in Hollywood kwam naar buiten dat Solomon tienduizend dollar per optreden in handen kreeg.

Dat was niet eerlijk, vond Van Morrison. Klagen bij Phil Solomon hielp niet. De manager wees de artiest erop dat hij al meer had ontvangen dan contractueel afgesproken was. Het duurde niet lang of Van Morrison en Phil Morrison waren niet meer door een deur te krijgen. Rechtszaken volgden. Van bleef in zijn eentje over. Ex-leden van Them gingen zonder Morrison onder die naam optraden en namen een single op met de titel ‘Gloria’s Dream’. Later moesten ze hun naam veranderen in Belfast Gypsies. Van Morrison mocht zich ook niet meer met het etiket Them etaleren.

Je zou bijna denken dat het afgelopen was.

Nederland

In de dikke Morrison-biografie van Johnny Rogan komt nauwelijks aan bod dat Nederland een rol speelde in die tijd. Britse popjournalisten leggen in het algemeen nu eenmaal weinig belangstelling aan de dag voor hetgeen zich elders, op het Europese continent, afspeelt.

Them maakte voorlopig geen hits in Nederland en had hier nog nooit opgetreden. Maar de groep had wel een cultstatus in ons land. In popkranten als Hitweek en Kink verschenen er regelmatig artikelen en ingezonden brieven over de band. Them lag zo goed in de markt dat platenmaatschappij Phonogram, distributeur van Decca, in 1966 besloot om speciaal voor hier een album samen te stellen, ‘Them One More Time’.

Them, One more time

In Hitweek deed Willem de Ridder op 9 maart 1967 verslag van een ontmoeting in Londen. “Door een druilerige Londense binnenstad lopen we (Anton Witkamp [Phonogram] en Harry ‘Cuby’ Muskee) naar de Marquee-club waar in een hoekje onopvallend, met de kraag omhoog, Van Morrison op ons staat te wachten. Alsof hij nooit is zoek geweest. Blij schudden we hem de hand en een fotograaf maakt snel een plaatje.

Van is samen met zijn nieuwe manager Jerry Flanagan uit Belfast komen vliegen voor deze ontmoeting. Hij kijkt met enige verbazing naar de elpee die alleen in Nederland is uitgekomen. Triest zegt hij dat hier voor hem geen cent aan te verdienen valt. Hij heeft een nogal onverkwikkelijke ruzie met zijn vorige manager Phil Solomon. Door die ruzie is het [wettelijk] onmogelijk te werken met een groep onder de naam Them. Van heeft een nogal grote schuld aan Solomon, maar Solomon heeft nog nooit een cent royalty betaald na de eerste twee singles.

Van vertelde dat hij erg veel brieven uit Nederland kreeg en dat hij erg graag ons land wilde bezoeken. Op dit moment staat hij nergens onder contract. Hij denkt er echter over om naar de USA te gaan en een contract voor Bang Records [opgezet door Bert Berns] daar te tekenen. Maar voordat hij naar de USA vertrekt komt hij nog even hierlangs. Aanstaande vrijdag komt hij op Schiphol aan met zijn oude groep (voor de laatste keer samen) om op te treden.

Van wordt door Pim Oets en Koos Zwart [van Hitweek] naar Nederland gehaald. Vrijdagmiddag om half één, dat is het heuglijke ogenblik dat Van Morrison & zijn vier kornuiten voor het eerst voet op Neerlands bodem zetten”.

Harry Muskee (Cuby), Van Morrison, Willem de Ridder in Londen (foto in Hitweek)

In Hitweek was te lezen dat er die week optredens van Van Morrison met ‘Them’ gepland stonden in Bergen, Amsterdam, Almelo, Apeldoorn, Arnhem en Nijmegen. “Daarna volgt het allerlaatste Them-optreden in beatclub Smurf te Bussum. De echte Them-fans zullen via trein, tram, bus, fiets, kruiwagen en vliegtuig hun weg naar de concerten wel weten te vinden”.

Op 11 maart wees Kink nog eens op de bijzondere populariteit die Them in Nederland genoot. “Them is dit weekend hier in ’t land en treedt op in Bergen, Almelo, Apeldoorn, Amsterdam (zaterdagnachtconcert in Spinoza-lyceum, Hubbub-club waarschijnlijk), Arnhem, Nijmegen, Bussum.

De populariteit van Them vertoont nog steeds een grillig beeld. In Engeland doen ze weinig maar in Amerika en in de twee dwergstaatjes Nederland en Denemarken hebben ze een forse naam. In Denemarken worden, net als hier, aparte elpees van Them uitgebracht”.

Van Morrison voor het eerst in Nederland

Op 16 maart kon je op de voorpagina van Hitweek lezen over hoe het gegaan was met de overkomst van de artiest, die door twee redacteuren van de krant georganiseerd was.

“Koos Zwart en Pim Oets waren amateurs en wilden financieel het onderste uit de kan. Ze organiseerden een zeer overladen programma in ver uiteenliggende clubs. Hoe hebben ze het kunnen doen. Zoals te voorzien, liep er het nodige in de soep.

Vans manager berichtte één dag voor de overkomst dat er geen Britse groep mee kwam. Snel werd de voortreffelijke C+B gecharterd.

Er wérd opgetreden, vrijwel overal te laat. Zaaleigenaren woest, onredelijk, of zielig. Er werd geknokt, gescholden. Teleurgestelde Them-fans die lange reizen hadden gemaakt moesten naar huis zonder ook maar een maat Van gehoord te hebben. Schandalig, zwendel.

Dit alles had voorkomen kunnen worden als een bekwame impresario in grote steden drie grote konserten had georganiseerd. Drie afgeladen zalen vol opgetogen Them-fans. En nu? Allemaal ellende en verdriet. Pim en Koos de Poplichters van de week op de zwarte lijst. Hitweek? Shitweek! Voer voor de konkurrenties (zij hadden er tenminste lol aan).

Maar kom, laten we niet overdrijven. Er was veel mis natuurlijk, maar toch is er in vijf plaatsen veertig minuten muziek gemaakt. Muziek van de onvergetelijke Van en de sublieme Blizzards. Muziek die de aanwezigen door merg en been is gegaan. De organisatoren hebben gekrukt, gefaald en onzin uitgehaald. Maar niet alleen zij. Als verzachtende omstandigheid moet ook worden aangevoerd, dat de organisatoren alles in een ongezond noodtempo moesten regelen. Van zit nu alweer in de VS, als het even anders was gelopen was er helemaal geen Van geweest”.

Ondanks alles wat er mis ging had de Them- en Van Morrison campagne wél succes. ‘Gloria’ van de niet meer bestaande groep Them, nu uitgebracht als a-kant, verscheen in juli 1967 alsnog in de Nederlandse top 40, bleef er maar liefst 14 weken genoteerd en haalde een vijfde plaats. In september 1967 verscheen ook ‘Brown eyed man’, de eerste solo-single van Morrison in de Nederlandse top 40. Het was een productie van Bert Berns, de man die eerder de leiding had bij de Them-opnamen ‘Baby please don’t go’, ‘Here comes the night’ en ‘Gloria’.

De samenwerking van Van Morrison en Bert Berns kon opnieuw niet gecontinueerd worden. Berns overleed nog datzelfde jaar op 38-jarige leeftijd. Vanaf 1968 maakte Van Morrison albums voor Warner Brothers Records.

Them moest eerst verdwijnen

In oktober 1967 vatte de redactie van het Nederlandse maandblad Muziek Parade nog eens samen wat er de afgelopen tijd gebeurd was. Het artikel gaf een aardig eigentijds inkijkje in de ontwikkeling bij Them, Van Morrison en de popscene in het algemeen.

“Met een kleine variant op een bekend gezegde, zouden we met het sukses van Them in ons achterhoofd kunnen opmerkingen: ‘There’s no business like pop-business’.

Ruim twee jaar na het uitbrengen van de single ‘Gloria’, getrokken van de elpee ‘Angry Young Them’, staat de plaat nu in de Nederlandse toptien. Een staaltje onbegrijpelijk koopgedrag van het Nederlandse tienerpubliek, dat zijn weerga maar moeilijk zal vinden.

Them is een mysterieuze groep en het is eigenlijk niet eens zó onbegrijpelijk dat het publiek daarop zo vreemd reageert.

Het verhaal van Them begint in 1963 als de groep bestaat uit vier man, te weten: Billy Harrison (leader, sologitarist), Alan Henderson (basgitarist), Ronnie Milling (drums) en Pat McAuley (organist), waarin wordt opgenomen Van Morrison als zanger. Allemaal volbloed Ieren, waardoor het kontakt met popland nummer één: Engeland, zeer moeilijk is.

De uit Belfast stammende groep blijkt, ondanks een grote muzikaliteit, maar weinig vaste voet onder hun popvoeten te krijgen. Het lukt ze toch een platenkontrakt los te peuteren en ‘Don’t start crying now’ wordt uitgebracht. Het is een grote flop en slechts met veel moeite weten zij hun platenmij over te halen een nieuwe single uit te brengen. Dankzij een suksesvol televisie-optreden haalt deze plaat: ‘Baby please don’t go’, een vijfde plaats in de hitparade.

De groep schijnt door te breken in hitland, want ook hun volgende plaat ‘Here comes the night’ wordt een hit. De naam Them begint door te dringen in het buitenland.

Engelse topgroepen komen kijken als Them ergens optreedt. Invloeden van de Ierse groep worden merkbaar bij de Engelse pop-top. Het gaat erop lijken dat Them het haalt.

Maar dan komen de moeilijkheden. Het sukses schijnt onvermijdelijk onderlinge moeilijkheden met zich mee te brengen. Pat McAuley en Ronnie Milling verlaten de groep en hun plaatsen worden ingenomen door John McAuley en Pete Bardens. In deze samenstelling wordt de eerste elpee gemaakt die mei 1965 in de winkels ligt als ‘Angry Young Them’, waaruit, zoals eerder opgemerkt, ‘Gloria’ wordt getrokken.

De plaat doet echter helemaal niets en een tweede single wordt uit de elpee gehaald. Het is ‘Mystic Eyes’, net als ‘Gloria’ een geweldige plaat, maar toch niet hitgevoelig.

Door het geringe platensukses spitsen de moeilijkheden zich weer toe. Billy Harrison heeft langzamerhand de leiding over de groep verloren. Er was voor de groep ook geen goede manager te vinden, die alle moeilijkheden had kunnen oplossen of helpen voorkomen.

De ruzies werden steeds erger en werden soms ook onverbloemd op de bühne voortgezet.

Een belangrijk meningsverschil was bijvoorbeeld het bühne-optreden. Billy Harrison en John McAuley wilden meer show in hun optreden brengen. Van Morrison wees dat echter beslist van de hand. Als integere musicus meende hij dat het geloven in zijn muziek voldoende waarborg was voor sukses.

Ondanks alle interne moeilijkheden werd toch nog de single ‘One More Time’ opgenomen en uitgebracht. Maar ook deze plaat brengt niet meer het sukses van ‘Here comes the night’.

Billy Harrison en John McAuley lopen weg en worden vervangen door Terry Noon en Joe Baldi. De veranderingen blijken een verbetering en in die bezetting wordt ‘Half as much’ opgenomen, maar ook deze plaat krijgt niet de belangstelling die het verdient van het platen kopende publiek.

Door deze tegenslag ontbindt de teleurgestelde Van Morrison de groep en keert met Allan Henderson terug naar Belfast. Hun platenmaatschappij brengt ondertussen ‘Gloria’ en ‘Mystic Eyes’ in Amerika uit, waar beide platen zeer veel sukses boeken.

De inaktiviteit van Van Morrison duurt maar zeer kort. Begin 1966 brengt hij een geheel nieuwe Them op het toneel. In de formatie Alan Henderson (basgitaar), Ray Elliot (organist), Jim Armstrong (sologitaar), John Wilson (drums) en Van zelf als zanger, saxofonist en leider, wordt de elpee ‘Them Again’ tot stand gebracht. Met deze plaat herleeft de belangstelling voor de groep.

Op het kontinent begint men nu ook de prestaties van Van Morrison en c.s. te waarderen en helemaal vooraan in de rij van belangstellende landen staat Nederland, toen al swingend weetjewel.

De singles ‘Call my name’ en ‘Richard Cory’ worden uitgebracht De laatste plaat wordt door insiders tot plaat van het jaar 1966 gekozen, boven Beatles en Stones.

In juni 1966 betreden Them de Engelse opnamestudio van Decca voor het maken van een single en een nieuwe elpee. Radio Caroline krijgt de proefplaat van de single in handen, draait de plaat een week lang en voert ’m dan om onbekende reden af. De maatschappij maakt bekend dat de opnamen van zowel de single als de elpee niet worden uitgebracht. Verder kommentaar wordt daarbij niet gegeven. Ook Them zelf geeft geen reden op voor het niet uitbrengen van deze opnamen.

Een paar maanden daarna, in september 1966, gaat de groep naar de Verenigde Staten voor een korte toernee. Het wordt één groot sukses, waardoor de toer uitloopt tot drie maanden!

Bij de terugkeer van Them in Engeland blijkt dat de groep alweer kampt met moeilijkheden. De onderlinge spanning en meningsverschillen maken het werken samen bijna onmogelijk.

Maar Van wil, voor hij de groep ontbindt om het maar eens solo te proberen, nog één keer een toernee maken door hun geboorteland: Ierland.

In Nederland is ondertussen bijzonder veel belangstelling voor de groep gekomen en men is bezig de groep naar Nederland te halen. Tijdens de besprekingen wordt alvast een elpee van Them uitgebracht in Nederland en deze haalt als ‘One More Time’ zeer goede verkoopcijfers.

De belangstelling groeide nog steeds voor Them, maar het lukt niet meer om de groep naar Nederland te halen. De tegenstellingen in de groep hebben zich zo toegespitst dat Van Morrison voor de tweede maal zijn groep ontbindt. Hij verklaart zich wel bereid om alleen naar Nederland te komen en zich te laten begeleiden door Cuby and the Blizzards.

De drie dagen durende toernee door Nederland in maart 1967 was de aanloop voor het sukses van Them nu in onze hitparade. ‘Gloria’ staat al maanden sterk genoteerd en het einde is nog niet in zicht.

Na zijn toer door Nederland vertrok Van weer naar Amerika en sloot daar een kontrakt met een platenmaatschappij voor een solokarrière. In Amerika is dat al aardig gelukt. Zijn ‘Brown Eyed Girl’ staat sterk genoteerd en ook met zijn optreden oogst Van veel sukses in de States.

Hopelijk haalt de plaat ook hier een Gloria-notering en kunnen wij t.z.t. nog weer eens persoonlijk genieten van een Van Morrison live in Nederland”.

Harry Knipschild

23 januari 2018

Clips

* Little Walter (Jacobs), Blues with a feeling, 1953

* Them!, speelfilm, 1954

* Them, Baby please don't go, 1964

* Them, Gloria

* Them, Turn on your lovelight, NME, 11 april 1965

* Belfast Gypsies, Gloria's Dream, 1966

* John Lee Hooker & Van Morrison, Baby please don't go, 1992

* Vijftig jaar Maritime Hotel, Belfast, 2014