45 - Nederlanders en Roy Orbison
De muziek van sommige plaatjes draag je een leven lang met je mee. In 1962 deed ik eindexamen op het Henric van Veldeke-College in Maastricht. Mijn schooltijd was voorbij. Een onbezorgde periode van enkele maanden was aangebroken. Eerst kwamen de cadeaus, daarna de feestjes die in die tijd misschien nog wel ‘fuiven’ genoemd werden. De muziek van Roy Orbison (1936-1988) kende ik wel. In Engeland had hij vanaf 1960 al hits gehad met ‘Only the Lonely’, ‘Blue Angel’, ‘Running Scared’ en ‘Crying’.
Ter gelegenheid van het behalen van het gymnasium-diploma kwam ik in het bezit van ‘Dream Baby’. Dat was niet alleen een favoriet nummer van mezelf maar ook van menige klasgenoot. Op de feestjes in de zomer van 1962 werd de hit grijs gedraaid. ‘Dream Baby’ was voor mij het begin van Roy Orbison. Een intrigerend nummer uit 1964 vond ik ‘Indian Wedding’, dat echter behalve in Australië in geen enkel land een hit werd. Het werd wel jarenlang in verzoekprogramma’s aangevraagd.
Roy Orbison in Laren, Scheveningen en Amsterdam
Roy Orbison in Nederland, 1965
1965 was het jaar van de grote doorbraak van Roy Orbison in Nederland. In de eerste top veertig, die van 2 januari 1965, stond ‘Pretty Woman’ op de derde en ‘Pretty Paper’ op de dertiende plaats. Volgens platenmaatschappij Phonogram, de distributeur van Monument Records, werden er van ‘Pretty Woman’ meer dan 100.000 exemplaren in Nederland verkocht.
De tijd was rijp voor de komst van de zanger uit Texas. Paul Acket, die eerder Freddy Cannon, Cliff Richard en de Rolling Stones had geëngageerd, organiseerde twee voorstellingen op 28 maart: ’s middags in de Kurzaal te Scheveningen en ’s avonds in het Concertgebouw in Amsterdam.
Drie dagen eerder was Orbison al in Laren. Het Leidsch Dagblad meldde op 26 maart onder de kop ‘Gouden plaat voor Roy Orbison’: “De Amerikaanse platenmiljonair Roy Orbison is gistermiddag met een DC-3 van de Engelse chartermaatschappij Skyways, waarmee hij thans een tournee door Europa maakt, op Schiphol aangekomen. In deze oude Dakota reist hij samen met zijn eigen orkest: de uit zes man bestaande Candymen. Het gezelschap trad gisteravond in een directe uitzending van de AVRO voor de televisie op. Na afloop van de uitzending werd hem in de foyer een gouden plaat aangeboden voor zijn creatie ‘Pretty Woman’, waarvan in ons land 100.000 exemplaren zijn verkocht. De 28-jarige zanger, die veelal zijn eigen liedjes schrijft, vertrok vanmorgen met zijn orkest naar Kopenhagen en keert zondagochtend naar ons land terug”.
Het tv-programma werd geproduceerd door Gerrit den Braber. Bram van Erkel deed de regie, Jos Brink de presentatie. Roy Orbison, was op de aftiteling te zien, werd begeleid door een orkest onder leiding van William Dees.
Roy Orbison, meldde de Nederlandse pers, was al op jaren. Hij was veel ouder dan de leden van de Britse groepen die de internationale hitlijsten aan het overnemen waren. “Het is een beetje vreemd met die Roy Orbison. Hij is de leeftijd die tienersterren doorgaans hebben ruimschoots gepasseerd. Desondanks boekte hij geweldige successen”.
Op donderdag 25 maart 1965 keek ik naar de rechtstreeks televisie-uitzending. Ik zag een man met een bril. Ondanks het succes van brillendrager Buddy Holly was dat opmerkelijk. In een tijd dat popsterren lang haar begonnen te dragen, had Orbison een coupe uit de jaren vijftig. Zijn begeleiders (Bill Dees schreef samen met Roy veel van zijn toenmalige hits) waren netjes gekleed, evenals het publiek in de zaal. Van show was geen sprake. In ongeveer een kwartier zong Orbison een half dozijn liedjes. Hij eindigde met zijn nieuwe single ‘Goodnight’.
Drie dagen later was ik aanwezig in het Concertgebouw. In die tijd was het gebruikelijk dat een buitenlandse act voorafgegaan werd door een uitgebreid scala aan artiesten van alle soort. Zo ook in Amsterdam. Ik kan me nog goed herinneren dat er geen einde leek te komen aan het programma voor de pauze. Er waren optredens van de Wama’s, André van Duin, Ilonka Biluska, Shirley Zwerus, Rita Hovink enzovoort. Om Roy Orbison te zien moest je lang wachten. Na de pauze stond hij dan eindelijk op het podium. Het optreden bleek voor honderd procent een kopie te zijn van hetgeen hij eerder op televisie gedaan had. Opnieuw was het ultrakort. Na maximaal een half uur stond iedereen buiten.
Billboard 17 april 1965
Skip Voogd en Roy Orbison
Na het optreden van Orbison was het het niet mogelijk contact met de artiest te hebben. Handtekeningjagers werden teleurgesteld. De zanger verdween onmiddellijk in een klaar staand busje. Skip Voogd, een van de belangrijke journalisten in die tijd, slaagde er naar eigen zeggen wel in te praten ‘met de lelijke man met de mooie stem’. Naar eigen zeggen, omdat Voogd nog wel eens de gewoonte had over artiesten te schrijven zonder ze te ontmoeten. Dat heeft hij me een paar jaar later zelf verteld, met een verontschuldigende glimlach.
“Het had me bijzonder veel moeite gekost om er achter te komen waar Roy precies verbleef, want het enige dat bekend was wist ik ook: de man die via zijn Vox Humana meisjes heeft doen sidderen, jongens geestdriftig maakte, vrouwen een verlangend-dromerige-blik-in-de-verte bezorgde moest zich ‘ergens in het Gooi’ ophouden. Via via via was ik gelukkig toch achter z’n ‘tijdelijke verblijfplaats’ gekomen en brutaalweg op hem afgestapt”.
Toen het interview eenmaal op gang kwam maakte Orbison een zeer rustige en ietwat verlegen indruk. “‘Stel me niet te veel vragen, Skip’, was hij ons gesprekje begonnen. ‘Ik vertel liever m’n verhaal zonder telkens in de rede te worden gevallen, weet je? Na afloop kan je dan altijd nog wat vragen. Vooraf nog even dit, Skip. Wat ik je nu ga vertellen is woord voor woord waar en niet een handig in elkaar geknutselde publiciteits-story’. Roy kijkt mij vanachter z’n dikke brilleglazen, gevat in een donker montuur, ernstig aan”.
Voogd noteerde: “Ik werd geboren in Vernon, een plaatsje in de Amerikaanse oliestaat Texas. Kort daarop verhuisden m’n ouders naar Wink, een dorpje met 1500 inwoners. Toen ik zes was, leerde m’n vader me gitaar spelen en na twee jaar kon ik het al zo behoorlijk, dat ik de ster was van een radioshow met kleurrijke country & western muziek. Ik bezocht de highschool en het North Texas State College, waar ik geologie ging studeren. M’n vader was boormeester en ik zou laborant worden.
In m’n vrije tijd richtte ik (ik was net zestien) een eigen bandje op en in feite was dat orkestje m’n enige afleiding buiten de geologie-studie. Ik speelde – al zeg ik het zelf – met veel sukses op feesten en na twee jaar besloot ik de aardrijkskunde-studie eraan te geven en me helemaal aan de lichte muziek te wijden. Enfin, je begrijpt, van het een kwam het ander en in april 1956 tekende ik m’n eerste grammofoonplatenkontrakt. Ik had tot op dat moment al enkele suksesjes geboekt als componist van hit-songs en wilde daarom zelf wel eens een kansje wagen op de hitladder.
’t Werd een bittere ontgoocheling, want mijn eerste platen deden om onbegrijpelijke redenen totaal niets. Na bijna een jaar volhouden gebeurde er iets, dat ik zelf allerminst nog verwacht had; ‘Ooby dooby’ stevende de hitparade binnen en binnen enkele weken kende heel Amerika mijn naam. Ik was natuurlijk wel blij en gelukkig, maar ik dacht: ach, een garantie om het echt ver te brengen is zoiets niet. Er zullen best meer muzikale jongens in Amerika rondlopen, die een beetje gitaar spelen en als zanger evenmin een slecht figuur slaan. Bovendien ben ik bepaald geen ‘dreamboy’, je weet wel, zo’n jongen, van wie meisjes ’s nachts dromen. En op m’n gezicht wordt beslist geen plaat verkocht. Ik ging rustig verder met spelen en componeren en in 1958 schreef ik het liedje ‘Claudette’, opgedragen aan mijn vrouw”.
Op dat ogenblik, aldus Voogd, pinkte er even een traan in z’n ogen: “Ik hoop maar zo, dat het allemaal weer goed komt tussen mij en Claudette”. De Orbisons hadden huwelijksproblemen. Claudette en hij waren in november 1964 zelfs gescheiden. Een paar maanden na het interview trouwden ze voor de tweede keer.
Op dat ogenblik, aldus Voogd, pinkte er even een traan in z’n ogen: “Ik hoop maar zo, dat het allemaal weer goed komt tussen mij en Claudette”. De Orbisons hadden huwelijksproblemen. Claudette en hij waren in november 1964 zelfs gescheiden. Een paar maanden na het interview trouwden ze voor de tweede keer.
Claudette
Aan het einde van het gesprek mocht Skip nog een paar vragen stellen. Wat vond hij van de beatgroepen van die tijd?
“Hoewel mijn eigen stijl hemelsbreed van die van hen verschilt, ben ik toch een groot bewonderaar van groepen als The Beatles, Brian Poole & The Tremeloes en The Rolling Stones”.
Voogd wist dat Orbison zich ‘na op een optreden komeetsnel terugtrok van alles wat showbusiness was’. Wat wilde hij daar over zeggen?
Verontschuldigend antwoordde deze: “Kan ik het helpen dat ik zo populair ben? Kan ik er iets aan doen dat mijn songs allemaal hits worden? Echt, geloof me, ik begrijp zelf niets van mijn sukses. Je vindt het misschien een beetje wonderlijk, maar ik ben altijd een beetje schuchter gebleven en zie liever niet te veel mensen om me heen. Het liefst ben ik thuis, bij Claudette, Roy jr. en Tony.
Luid m’n stem verheffen of over het toneel kronkelen, behoort niet tot m’n ‘image’. Als ik zing sta ik doodgewoon stil en m’n vingers strelen de snaren van m’n gitaar. Mijn fans hoeven helemaal geen show. Mijn kostuum is meestal zwart, evenals m’n haar en m’n bril. Ik houd van stijl.
Ik schrijf graag wat melancholieke liefdesliedjes, goede en melodieuze songs, maar ik heb er eigenlijk te weinig tijd voor, hoewel het maken van een song me niet veel tijd kost. Het melodietje speelt meestal al een hele poos door m’n hoofd, als ik reis ben ik er in gedachten aldoor mee bezig. Maar zijn definitieve vorm vindt het pas, als ik de studio kom binnenrennen, terwijl een half uur later de opname moet beginnen. Zo is ’t bijvoorbeeld ook gegaan met ‘It’s over’ en ‘Pretty Woman’”.
Skip had een positieve indruk van Roy Orbison gekregen. Hij vond hem ‘studentikoos. Geen poeha, geen drukte, maar een sympathieke jongeman om mee om te gaan. Hij is de bescheidenheid in persoon, die niet de multi-miljonair uithangt. Wanneer ik m’n bewondering voor hem kenbaar maak, lacht hij geamuseerd, want hij is niet van plan zich te laten bewieroken’. Het interview staat afgedrukt in het boekje Sjout. Met tienersterren praten (1965).
Andere tijden
Achterafgezien kwam Roy Orbison op een bijzonder moment naar Nederland. Het was in allerlei opzichten zijn hoogtepunt. Terug in Amerika beëindigde hij het zo succesvolle contract met Monument Records. Per 1 juli 1965 ging de zanger in zee met MGM (en Decca voor Europa). Orbison tekende een overeenkomst voor maar liefst twintig jaar. Hij kreeg meer zeggenschap over de opnames en een voorschot van één miljoen dollar. Bovendien zou Roy mogen acteren in films van MGM.
De zanger dacht in de voetsporen van Elvis Presley te kunnen treden, maar bleek geen acteur te zijn. Eén geflopte film (‘The Fastest Guitar Alive’) betekende al het einde van zijn filmcarrière. De platen die Orbison voor MGM maakten waren evenmin succesvol. Na ‘Too soon to know’ in 1966 bleven de hits uit.
Ook in het gewone leven van de zanger gebeurde een en ander. In juni 1966 verongelukte Claudette. In september 1968 verloren twee van zijn zonen het leven bij een brand. Weldra kwam er echter een positief keerpunt in zijn bestaan. In het voorjaar van 1969 trouwde hij (in het geheim) met de 18-jarige teenager Barbara Wilhonnen Jacobs, de dochter van een industrieel uit het Duitse Bielefeld. In 1970 en 1975 zorgde Barbara voor gezinsuitbreiding.
Roy Orbison met Barbara en Roy jr.
Roy Orbison maakte dan wel geen hits meer, zijn oude liedjes werden niet vergeten. In 1977 scoorde Linda Ronstadt met een cover van ‘Blue Bayou’. Don McLean had in 1980 een hit met ‘Crying’ en Van Halen in 1982 met ‘Pretty Woman’.
Af en toe kwam Orbison wel eens naar Nederland. Niet als vedette van het moment maar omdat er rock & roll-feesten in de stijl van de jaren vijftig georganiseerd werden. Vetkuiven, brylcreem, Puch-brommers en petticoats brachten de nostalgie waar Orbison wel in paste. In december 1980 bijvoorbeeld werd zo’n festival in Roosendaal georganiseerd. Volgens Eddy Determeyer, verslaggever voor het Nieuwsblad van het Noorden, maakte het publiek een authentiekere indruk dan de artiesten. Vooral het dansen was indrukwekkend. “Er waren experts die alle hoogst acrobatische varianten van de hop perfect beheersten en op een gegeven moment zag ik een schitterende carré-dans, waar zeker zo’n veertig jongens en meisjes aan deelnamen”.
Orbison was ingehuurd omdat Bill Haley en Jerry Lee Lewis op het laatste moment hadden afgezegd. Roy was niet meer dan ‘een schrale troost’. Maar de ster van twee decennia eerder maakte zijn naam waar. “Roy Orbison liet duidelijk merken dat hij de hoge priester van de avond was. Tussen de liedjes liet hij zich telkens door een eerbiedwaardige gitarist in vaste rituele volgorde een kelk bier en een handdoek aanreiken. Ik kan niet ontkennen dat zijn hoge nasale tenor een zekere romantische charme bezit. En ook zijn beschuitvormig gezicht mag gezien worden”, aldus Determeyer. De journalist was nog iets anders opgevallen: “Na zijn toegift was hij binnen dertig seconden in een gereed staande taxi verdwenen, onbereikbaar voor handtekeningenjagers en ‘pretty women’”.
In 1987 was Orbison opnieuw in ons land. Hij trad onder meer op in Slagharen, in De Bonte Wever. Volgens Max Palfenier van de Leeuwarder Courant was er sprake van een comeback. “Het past precies in het beeld van de hernieuwde belangstelling die allerwege voor roots-artiesten aan de dag wordt gelegd”. Roy teerde nog steeds op zijn oude successen. Om geld te verdienen had hij ze zelfs in recordtijd opnieuw opgenomen.
“De paar fans die gehoopt hadden dat Roy Orbison tijdens zijn concert in Slagharen misschien enige recente songs zou uitvoeren, kwamen bedrogen uit. Het nog geen uur durende optreden was een aaneenschakeling van zijn bekendste successen uit (vooral) de jaren zestig. Zo kregen we behalve zijn eerste hit ‘Ooby Dooby’ ook de vaste Arbeidsvitaminen-prik als ‘Only the Lonely’, ‘Oh Pretty Woman’ en ‘It’s over’ te horen. In tegenstelling tot bij de meeste andere weer van stal gehaalde oude meesters is er bij Roy Orbison echter niets te merken van enige slijtage. Zijn stem klinkt nog even zuiver en krachtig als vroeger en Orbison weet de luisteraar daarmee op sommige momenten nog altijd kippevel of natte ogen te bezorgen.
Orbison is op zijn sterkst in de ballads, zoals ‘Crying’, ‘Leah’, ‘In dreams’, het ook van Linda Ronstadt bekende ‘Blue Bayou’ en het prachtige ‘Running Scared’. Het zijn nummers waarin Orbison na een rustig, open begin langzaam toewerkt naar een gedragen, door gepassioneerde falset-uithalen versterkte, climax. Wanneer je dan even in gedachten houdt dat de man zijn eigen trieste ervaringen bezingt (vrouw verongelukte in 1966 dodelijk, twee van zijn drie kinderen kwamen twee jaar daarna om bij een brand) dan geeft dat het woord smartlap toch een andere dimensie”.
Boudewijn Büch en Roy Orbison
Als een echte romanticus ging Boudewijn Büch zich in de jaren tachtig met popmuziek bemoeien. Hij schreef erover en op kosten van de publieke omroep (VARA) mocht hij ten behoeve van het programma ‘De wereld van Boudewijn Büch’ de wereld rondtrekken. Een interessante serie waar ik met plezier naar keek. Büch was een fan in hart en nieren. Tijdens een van de interviews die hij met zijn idool maakte sprak hij hem aan met de woorden: “Je weet dat ik je muziek nagenoeg verafgood dus hoop ik van harte dat je weer helemaal terugkomt op de hitparade”.
In het eerste hoofdstuk van zijn boek Rock ’n’ roll. Een persoonlijke geschiedschrijving (1991) liet Büch weten dat hij al jaren pogingen in het werk stelde om een biografie van ‘The Big O’ te schrijven. Maar door gebrek aan medewerking van echtgenote Barbara, of zelfs tegenwerking, was het er niet van gekomen. Barbara wilde het boek zelf uitgeven en er geld mee verdienen. Een biografie van Alan Clayson was om diezelfde reden niet goed uit de verf gekomen.
De wereld van Boudewijn Büch, met Roy Orbison
Büch legde vast dat hij met de zanger ‘indringende en tragische’ conversaties had. Ook hem kostte het veel moeite Roy te spreken te krijgen, maar als het zover was kon hij hem alles vragen. Büch ging veel verder dan Skip Voogd. Hij discussieerde met hem over God.
“Hij is de oorzaak van alles”, aldus Orbison. “Waarom zoveel artiesten in Amerika gelovig worden, weet ik niet. Ik kan alleen maar voor mezelf spreken. Ik probeer mijzelf altijd in de hand te houden, maar dat doe ik eigenlijk niet, dat doet iemand anders. De mens maakt plannen, maar God glimlacht. Alles heb ik van God gekregen: mijn stem, mijn songs en mijn erkenning. Toen Claudette verongelukte en twee van mijn zoons bij een brand omkwamen, was en bleef ik een gelovige. Ik heb aan Hem nooit getwijfeld. Hij hielp mij. Hoe? Ik had die ongelukken niet in de hand. Er stond mij niets anders te doen dan rust te nemen, terug te kijken en alles in de handen van God te leggen. God laat de regen vallen wanneer Hij het wil. Ik ben werkelijk een gelovige”.
Orbison maakte nog eens duidelijk ‘wat het geheim was van zijn kunst’. “Het is een gave. Een mooie stem is een geschenk van God. Ik ben slechts verantwoordelijk voor het basiswerk en: ik ben mijn stem blijven gebruiken. Thuis zing ik weliswaar niet voluit, maar zachtjes bij het componeren en uiteraard zing ik onder de douche”.
Samen keken ze terug op allerlei liedjes. “Crying (1961) heeft veel met mijzelf te maken. Het gaat over een meisje met wie ik indertijd ging, maar die mij in de steek liet. Ik zag haar naderhand op straat, zij zwaaide en ik wuifde niet terug. Een stuk verder begon ik te huilen; ik had voor macho gespeeld, wilde cool zijn, een echte man die haar niet meer nodig wilde hebben, maar het lukte niet”.
Op 24 juni 1988 had Boudewijn Büch een nieuwe ontmoeting met zijn idool. Orbison was bezig met een album vol nieuwe songs. Zijn Duitse echtgenote trad op als manager én producer van een album met allemaal nieuwe songs. In zijn boek schreef Büch dat het er in Nashville allemaal geheimzinnig aan toeging. Er was duidelijk iets bijzonders aan de hand. Boudewijn greep zijn kans en bleef doorvragen. “Barbara gaat naar haar echtgenoot, er volgt een gefluister en even later zegt de zanger: ‘Zul je er echt niets over schrijven voordat de plaat uit is?’
Dat beloof ik.
De beide echtelieden laten een cassettedeck aanrukken en ruziën over de manier van bedienen. Tien minuten is er geen geluid en dan eindelijk is er de sound. Orbison die zingt met George Harrison, Bob Dylan, Jeff Lynne [ELO], Tom Petty en enkele anderen. Het geluid maakt een overweldigende indruk op mij. ‘Dit moet het worden’, zegt Orbison vol trots. ‘Hoe vind je het?’”
Boudewijn Büch luisterde naar het album van de Traveling Wilburys. In de de loop van de jaren tachtig koesterden succesvolle artiesten als Bruce Springsteen het idool uit het begin van de jaren zestig. “Bruce en ik zongen mijn ‘Dream Baby’ in duet. Het is fantastisch om gewaardeerd te worden door Bruce Springsteen; die man verkoopt nu van een elpee 25 miljoen exemplaren. Ik sta voor kleine zalen, hij speelt voor 100.000 mensen”.
Door toedoen van de vedetten van die tijd stond Orbison weer in het middelpunt van de belangstelling. Behalve als lid van de Wilburys maakte hij een album voor Virgin, de platenmaatschappij van entrepreneur Richard Branson. Op dat album waren songs als ‘She’s got it’ en ‘She’s a mystery’ te horen. Het waren zijn laatste activiteiten. “In 1979”, schreef Büch, “onderging hij een ingrijpende hartoperatie en hij hield er een van veel operatiesporen voorziene borstkas aan over”.
Negen jaar later kwam er een onverwacht einde aan het leven van ‘The Big O’. “Om zes minuten voor twaalf (middernacht) 7 december 1988 overleed Roy Orbison in het ziekenhuis van Hendersonville, Tennessee, nadat hij in het huis van zijn moeder opnieuw last van zijn hart had gekregen. Roy Orbison was het walhalla van de popmuziek binnengetreden. Temidden van alle nieuwe erkenning kon hij eindelijk tronen naast Buddy Holly, Elvis Presley, Carl Perkins, en zijn jeugdidool de country-zanger Lefty Frizzell”.
Harry Knipschild
7 september 2010
Clips
Literatuur
Skip Voogd, 'Roy Orbison', in Sjout. Met tienersterren praten, Den Haag 1965
'Roy Orbison naar Nederland. Gouden plaat voor 'Pretty woman'', Leidsch Dagblad, 3 maart 1965
'Roy Orbison zong in Scheveningen', Leidse Courant, 29 maart 1965
'Roy Orbison chats with Ilonka Biluska', Billboard, 17 april 1965
'[Barbara Jakobs]. Nieuwe bruid voor Roy', Vrije Volk, 2 april 1969
Eddy Determeyer, 'Ondermaats R&R-festival in Roosendaal', Nieuwsblad van het Noorden, 15 december 1980
Max Palfenier, 'Roy Orbison sterk in gekwelde ballads', Leeuwarder Courant, 7 november 1987
Boudewijn Büch, Rock & roll, Amsterdam 1991
'Roy Orbison gets Hollywood Walk of Fame star', website Macon.com, 29 januari 2010
- Hits: 40423