471 - Kyteman, een trompettist in de tijd waarin we leven

 

Het bezoeken van popconcerten is geleidelijk aan een kostbare hobby geworden. In de Sixties, voor menigeen het hoogtepunt uit de geschiedenis van de popmuziek, kon je voor enkele guldens het optreden van de topartiesten van toen meemaken. In onze tijd betaal je je blauw – en dan heb ik het niet eens over het bezoeken van een meerdaags festival. Bij Lowlands 2022 bedroeg de ticketprijs 245 euro, plus 10 euro aan ‘servicekosten’ (en natuurlijk exclusief consumpties). In 2017, vijf jaar geleden, was de ticketprijs al opgelopen tot 175 euro.

 

Als ik met leeftijdgenoten praat over het bezoeken van popconcerten, kijken ze me aan of ze ‘snot zien branden’. Tegenwoordig lijken ze meestal alleen nog maar belangstelling te hebben voor klassieke muziek. Maar bij presentaties over bijvoorbeeld popmuziek uit de Sixties komen ze vaak wel ‘los’. In die tijd, hoor ik dan, werd er nog ‘echte’ muziek gemaakt. In het Amsterdamse Concertgebouw hebben ze tegenwoordig vaste plaatsen.

 

 

 

 

 

Op 1 juli 2016, zes jaar geleden, namen Greetje en ik de trein naar Amsterdam. Ik werd getracteerd op een concert – niet met klassieke muziek, maar op een optreden van Kyteman. In het Concertgebouw werden we om half acht op een bijzondere manier verwelkomd – met een glaasje prosecco (met kleine besjes erin). De grote zaal was verduisterd. Het zag er totaal anders uit dan bij een concert met klassieke muziek. Onaangekondigd waren alle stoelen eruit gehaald. Radio 4 zou live uitzenden. Er was nog wat spaarzaam licht. Twee jongelui zaten op de vloer te kaarten. Bezoekers hadden uiteenlopende kledij aan – van een t-shirt met Ozzy (Osbourne) erop tot zelfs iemand met een stropdas om. De leeftijd varieerde van heel jong tot oud. Ik hoorde iemand zeggen dat Kyteman miljonair geworden was. 

   Tien minuten over negen verscheen Colin Benders (Kyteman, 29 jaar) op het podium. Zijn optreden ging door tot half elf. Hij vertelde dat hij twintig jaar eerder niet had kunnen dromen ooit op deze plek te mogen staan. In de zaal was apparatuur (speakers, mengtafels) voor een popconcert geïnstalleerd.

   Voor alle duidelijkheid: ik stond tegen het podium aan en heb volop genoten.

 

 

 

 

 

In 2009 raakte Marlous Flier in gesprek met de artiest. Haar verslag kon je in de Limburger lezen. “Kyteman is de artiestennaam van Colin Benders, trompettist van 22 jaar. Hij noemt zichzelf Kyteman sinds hij op zijn vijftiende met een vlieger op zijn rug al schreeuwend over een camping rende. Colin deed havo en conservatorium; maakte die scholen allebei niet af. Op zijn vijfde begon hij met het spelen van trompet. Hij zong ooit in een kerkkoor.

   De afgelopen drie jaar waren, op zijn zachtst gezegd, niet bepaald een pretje. Er was verdriet om een verbroken relatie en frustratie over het wegvallen van inkomen. Het gevoel van de jonge trompettist dat hij de grip op het leven volledig dreigde te verliezen in combinatie met drugsgebruik, mondden uit in een zware depressie.

    En toch, in die donkere tijd, waarin naargeestige stemmen in zijn hoofd onophoudelijk zorgden voor onrust, begon Kyteman aan een muzikale droom: trompet spelen in zijn eigen hiphop-orkest. In een flat, tien hoog, gevoed door ellende, werkte hij drie jaar lang samen met zijn vrienden en rappers Paradox en Reazon in hun woonkamer aan zijn debuutalbum ‘The Hermit Sessions’. Een toepasselijke titel, want de jonge trompettist gedroeg zich in die tijd ook als kluizenaar. Hij kwam nauwelijks buiten, had geen televisie en internet. ‘Het was lijden’.

 

Colin was opvallend openhartig over de meest zwarte periode uit zijn leven. Hij praatte snel, intelligent en makkelijk. Dacht soms even na voordat hij iets zei. Drankje voor zijn neus, sigaret in de hand, petje scheef op het hoofd”.

    Zoals wel vaker bij mensen had die moeilijke tijd hem inspiratie gegeven. Hij legde uit: “Als je je intens kut voelt, wil dat niet zeggen dat je niet weet hoe je iets moois moet maken. Muziek is mijn therapie, mijn taal. Ik kan het niet met woorden zeggen, ik doe dat met klanken. Ik geniet met volle teugen. Ik heb een manier gevonden om het leven te relativeren”.

 

Flier: “Het idee van een hiphop-orkest ontstond ‘in een wolk wiet’ in een tijd waarin Colin Benders de regie over zijn leven helemaal kwijt was. Nu hij de regie terug heeft, geeft hij die niet meer uit handen. Hij bepaalt wat er gebeurt. En niemand anders. Kyteman doet alles op zijn manier en anders gebeurt het gewoon niet. Zo simpel is het”.

 

 

 

 

 

 

Colin werd niet zonder reden aan het praten gezet. In korte tijd had hij bij de pers bewondering geoogst. Bijvoorbeeld door zijn optreden tijdens Noorderslag in januari 2009. In de Volkskrant schreef Gijsbert Kamer: “Een [zeer jonge] trompettist uit Utrecht met een compleet hiphop orkest bleek de sensatie”.  

    Een maand later ging Kamer opnieuw naar het orkest kijken, nu in de Melkweg (Amsterdam). Zijn conclusie, tevens de kop van zijn recensie: “Kyteman: virtuozer en opzwepender kan het niet”.

    Kamer: “Op het podium voltrok zich een muzikaal wonder. Colin Benders, alias Kyteman, stond er met zijn Hiphop Orkest.  De voortekenen waren al goed. Deze week verscheen zijn debuutalbum ‘The Hermit Sessions’, een zeldzaam gevarieerde popplaat waarop naast hiphop ook reggae, jazz en pop een plaatsje krijgen.

    Niet meer dan drie optredens gingen aan de start van de tournee van het door Benders geleide Hiphop Orkest in de Melkweg vooraf. Wie het in de Utrechtse Helling, op Noorderslag of tijdens de plaatpresentatie voor VPRO’s 3 Voor12 heeft mogen meemaken, kwam al superlatieven te kort.

    Op papier heet het een hiphoporkest dat zich in een bomvolle Melkweg opstelde, maar met hiphop heeft de muziek van Kyteman weinig van doen, al werd er goed gerapt door onder anderen Pax en Reazun. Maar er viel geen sample te beluisteren, er was geen scratchende dj te bespeuren. Wel een vijftal strijkers, drie blazers en een grote ritmesectie.

    Daartussendoor bewoog zich in het zwart met hoed op en trompet in de hand Benders zelf, als de rattenvanger van Hamelen. Een duet aangaand met de hoornspeler, dansend op de raps en de complete band dirigerend wanneer ze met z’n allen kunstfluitend ‘Blow The Whistle On ’Em’ inzetten of in koor zongen.

    Het knappe was dat het met zo’n bont muzikaal gezelschap nergens een rommeltje werd. Blazers en strijkers waren uitstekend van elkaar te onderscheiden, en er klonken soms zelfs heerlijke vette reggaedubs door de brede sound heen. Je kwam ogen en oren tekort om alles te bevatten. Maar Benders hield iedereen strak binnen het idioom van zijn liedjes. Zelfs wanneer hij halverwege een jam aankondigde, klonken zijn meer dan twintig muzikanten nog gedisciplineerd en was de muziek opzwepend”.

 

Kamer: “Waar moet dat heen? Afwisselender, virtuozer, uitbundiger en opzwepender kan popmuziek niet meer worden. Zelden gingen zestig minuten zo snel voorbij als zaterdag in de Melkweg bij Kyteman’s Hiphop Orkest”.

 

De redacteur van de Volkskrant kon er maar niet genoeg van krijgen. Op 15 maart 2009 publiceerde hij weer een artikel: ‘Het succes van Kyteman’. Opnieuw was hij gaan kijken, twee keer zelfs deze keer in Tivoli (Utrecht), waar de artiest optrad voor een volle zaal. “Ze hadden die wel vijf dagen kunnen uitverkopen. Maar hij is bang voor een zekere overkill”. 

    Wederom uitte hij zich in lyrische termen. “Ik verbaasde me opnieuw over de ongelooflijk warme, positieve sfeer die Kyteman wist neer te zetten. Het is echt een genot om al die muzikanten (23) tegelijk op het podium te zien en Kyteman zelf strak te zien dirigeren met trompet in de hand. En dan te bedenken dat het allemaal pas net begonnen is”.

 

 

 

 

 

 

Volgens de popjournalist pakte Benders het anders aan dan tot dan toe gebruikelijk was. Een beetje a&r-man bij een platenmaatschappij zou die aanpak tot voor kort hebben afgeraden.

    Kamer: “1. Ze zijn met teveel muzikanten. Het is lastig tv- of radio-optredens te regelen als je stelt of alleen te komen of met de complete band van meer dan twintig man. 2. Ze rappen behalve in het Engels ook nog in het Frans. Dat schept onduidelijkheid. 3. Het album ‘The Hermit Sessions’ ontbreekt het aan een echte hit. De plaat werkt goed in zijn geheel maar dat ene nummer dat het ook op zichzelf op de radio staande weet te houden, lijkt te ontbreken. 4. Ze hebben te weinig materiaal. Een uurtje kunnen ze volkrijgen, maar met zoveel mensen op het podium, moet je langer spelen om iedereen tot zijn recht te laten komen”.

 

Het was opmerkelijk dat Benders er desondanks zo goed mee weg kwam. “Hij bewijst dat je gewoon precies moet doen waar je zelf in gelooft, en je niks door anderen wijs moet laten maken.

    Ik verwacht dat door Kyteman vele aspirant-muzikanten inspiratie krijgen om ook alles zelf te gaan doen. Kyteman bewijst geen grote platenmaatschappij nodig te hebben. Wie hem en zijn orkest eenmaal gezien heeft, zal van de daken schreeuwen echt iets heel bijzonders te hebben meegemaakt.

    Er is echt iets bijzonders aan de hand in Nederland, en het succes van Kyteman lijkt me het eerste belangrijke bewijs”.

    Kamer plaatste het succes van Kyteman dus in een grotere context. 

 

Met zulke steun van de media wilde iedereen de jonge Utrechter boeken. In 2009 mocht hij met zijn muzikanten al optreden tijdens Pinkpop, Lowlands en North Sea Jazz.

 

 

 

 

Met de single ‘Sorry’, uitgebracht in eigen beheer, wist de artiest zich in oktober een positie in de Nederlandse top 40 te verwerven. Andere successen bleven niet uit. Begin 2010 werd hem de Popprijs 2009 toegekend. Tijdens de nieuwe Noorderslag mocht Colin een cheque van 10.000 euro en een beeldje van kunstenaar Theo Mackaay in ontvangst nemen. Daarmee was hij de opvolger van onder anderen The Scene, Herman Brood, Mathilde Santing, 2Unlimited, Marco Borsato, Anouk, Tiësto, Bløf, Spinvis, Junkie XL en Ali B.

    Voorzitter Hans Kosterman (1945-2015) gaf bij die gelegenheid in de Oosterpoort aan dat hij en de andere leden van de jury nog nooit zo snel klaar waren geweest met het toekennen. Het Hiphop Orkest was de ‘logische winnaar’. Kosterman noemde hem ‘authentiek, een bron van inspiratie, eigenzinnig en zeer succesvol’.

    Lokaal werd Colin ook al snel ingezet, meldde Nu.nl: “De Utrechtse hiphopartiest Colin Benders componeerde voor de nieuwe citymarketing-campagne van zijn stad een ‘Ode aan Utrecht’. In het logo van de stad is het woord ‘echt’ in Utrecht roodgekleurd. De gemeente wil daarmee laten zien dat Utrecht een stad is van authentiek talent en met een grote historische waarde.

    De compositie van Benders, samen met een animatiefilm waarin de ‘Utrechtse waarden’ worden samengevat, moet die echtheid benadrukken, zo meldt de gemeente Utrecht”.

 

 

 

 

 

Benders, nog maar 24 jaar in 2011, moest dit alles maar zien te verwerken. “Het is alsof ik in een wasmachine heb gezeten”, vertelde hij in april aan popjournalist Pierre Oitmann. “In mijn leven is niks meer hetzelfde. Het heeft me een jaar gekost om eraan te wennen en het heeft me een jaar gekost om bepaalde dingen weer af te leren”. 

    De trompettist zag het Hiphop Orkest nooit als iets blijvends. In feite was hij al langer doorgegaan dan de bedoeling was. “De grote reden dat we bleven spelen, is omdat het muzikaal steeds interessanter werd. Alles er omheen is niet mijn wereld. Als dit een gimmick was geweest dan had ik niet zo mijn best gedaan”.

    Tot zijn verdriet, liet hij optekenen, zagen nogal wat mensen het Hiphop Orkest als een marketingtruc. Dat was tegen het zere been. “Ik hou niet van marketing. Dat is iets waar ik allergisch voor ben. Ik heb niks met de industrie. Dat hele marketingfeest, dat ontstond, was eerder iets dat me pijn deed dan dat ik er blij van werd. Op het moment dat het een marketing-ding wordt, luisteren mensen niet meer. Dat druist tegen alles in waarom ik muziek wilde maken. Die liveshows zijn mijn grote vreugde geweest. We deden ontzettend ons best om zo goed te zijn als dat mensen zeiden dat we waren”.

    Naar eigen zeggen leefde Colin nog steeds van niet meer dan een paar honderd euro in de maand. “De rest stop ik in muziekinstrumenten en projecten. Ik maak geen muziek om geld te verdienen, ik verdien geld om muziek te maken. En als ik het zelf niet maak, dan wil ik anderen ondersteunen”.

 

Benders was gewoon een nieuw project begonnen, Kytecrash, deze keer samen met de flink oudere jazztrompettist EricVloeimans, die eens zijn leermeester was geweest. “Ik wil gewoon spelen. Dit project moet om de muziek gaan”. Met die opmerking nam hij in zekere zin al afscheid van het verleden.

    Hij was wel dankbaar voor hetgeen hij in korte tijd had meegemaakt. “Ik vind het een eer als mensen in hun vrije tijd besluiten naar mijn muziek te luisteren en erover na willen denken. Als ik al deze dingen niet zou kunnen doen, dan zou mijn levenswaarde een stuk minder zijn”.

    Over zijn positie van dat moment liet hij weten: “Ik heb geen vangnet. Los van de muziek heb ik geen enkel schooldiploma. Als dit misgaat, heb ik niks. Als het op de klippen loopt, dan heb ik in ieder geval de rest van mijn leven een mooie herinnering. Ik loop liever nu op een richeltje op drie kilometer hoogte, dan dat ik voor altijd ernaast, veilig op de grond loop”.

 

 

 

 

In 2012 zette Benders alweer een nieuw project op – het Kyteman Orchestra. In het Parool schreef Maartje den Breejen: “Kyteman’s Hiphop Orchestra stond op alle festivals voor bomvolle zalen met uitzinnig publiek. Iedereen wilde getuige zijn van de hyper-energieke shows. Van het debuutalbum ‘The Hermit Sessions’ werden 75.000 exemplaren verkocht.

    Maar Kyteman had er geen zin in hetzelfde kunstje keer op keer te vertonen en trok zich terug, tot grote teleurstelling van de fans. Tijdens een reünie van het orkest op het North Sea Jazz Festival van 2011 vertelde hij dat het de domste zet was, die hij kon bedenken. Er waren nog zoveel grenzen te verleggen, het orkest had nog zo veel potentie en nieuw materiaal was alweer in de maak.

    Benders reisde naar IJsland om daar in alle stilte inspiratie op te doen voor het nieuwe album. Tijdens de repetities met het orkest in Kytopia, Benders’ eigen complex op de Zeedijk in Utrecht, kregen de composities steeds meer vorm. Alle nummers werden in één take en bovendien analoog opgenomen. Uit Parijs werd een speciale mengtafel en uit Berlijn de juiste tapemachine getransporteerd voor een warm geluid”.

 

 

 

 

Iedereen die over de nieuwe aanpak van Kyteman schreef, deed dat in de meest lovende termen – zoals Harm Groustra. “Je hoeft The Kyteman Orchestra geen tien keer te beluisteren om tot de conclusie te komen dat de muzikanten echt tot het gaatje zijn gegaan. Alleen al ‘Long Lost Friend’ getuigt van een ontzettend intensief opnameproces. De vocalist brak tijdens het liedje. ‘Na die take moest ik hem echt naar huis sturen’”.

    Benders legde hem uit: “Het is duidelijk dat we nu niet beter kunnen dan dit”. Hij voegde eraan toe: “Ik ben gefascineerd door de tijd waarin we leven. Continue verandering die een collectieve stilstand tegengaat. Alles wordt overhoop gehaald. Veel dingen nemen ineens een plek in ons bestaan in alsof ze er altijd al zijn geweest. Er veranderen zoveel dingen elke dag. Waar het één floreert, gaat het ander ten onder. Het album is mijn beschouwing op de wereld. Het is één kijk op de wereld, slechts eentje die al dan niet gehoord wordt. Het heeft niet perse een doel, maar ik doe het toch. Puur en alleen het uiten ervan is soms een doel op zich.

    Ik heb niet het idee dat ik de wereld kan veranderen. Gehoord worden is misschien al te veel gevraagd. Het maximale waar ik op zou kunnen hopen is dat dit project een dominosteentje is dat iets een bepaalde richting op kan sturen. Een onderdeel van de globale kettingreactie des levens”.

 

Journalist Auke Kok ging kijken toen Benders zich vertoonde op de Weteringschans in Amsterdam. Ook hij ging uit zijn bol. “Paradiso werd gek van Kyteman. Het ging er Wagneriaans opzwepend aan toe. Soms, als de spots de zaal in een rode gloed legden, keek ik neer op honderden gezichten. Ik zag verbazing en genot, spanning, verontrusting, iets van pijn zelfs, onbegrip, blijdschap. Nog nooit zoiets gezien. Dat bracht Kyteman, die gebogen krullenbol daar op het podium, meer een magiër dan een dirigent, toch maar teweeg.

    Nauwelijks te duiden muzikaal geweld denderde over de mensen heen. Waanzinnig. Letterlijk, Nog nooit zoiets gehoord. Een bizar statement met koren en violisten, zes klavieren, reusachtige drums en Engelse, maar ook Franse rappers.

    Paradiso werd gek. Ongeveer zo gek als trompettist Kyteman moet zijn om dit te doen; om na zijn succesvolle mix van jazz en hiphop alle conventies los te laten. Met zijn rug meestal naar de zaal liet hij zijn orkestleden een hutspot van klassieke bombast over de mensen uitstorten, complexe ritmes en klanken, boosaardig en opzwepend, bijna eng.

    Griezelmuziek. Nazimuziek. Crisismuziek. Dat laatste maakte het extra opwindend. Het is van nu. Als een ontdekkingsreiziger wilde Kyteman de registers verkennen, tweehonderd jaar muziekgeschiedenis in de war gooien.

    Een enkele keer werd het romantisch, zoet zelfs: dan trokken hele sprookjeswouden door de hoge ruimte van het voormalige godshuis. Op andere momenten rukten legers op, met indringende zware bassen, sinister, Wagneriaans onheilspellend.

    Misschien draaf ik door, maar dat krijg je van dit soort muziekorgies. Vanwaar ik zat, op de galerij dichtbij het podium, kon ik Kyteman goed zien. In zijn zwarte t-shirt, losjes om zijn kromme rug, keek hij zijn bandleden aan alsof hij elk moment kon bezwijken. Een beetje als uitvinder die bang was dat zijn zelfgeschapen monster kon losbreken.

    Toen ik de Weteringschans opliep, Kytemans krankzinnige universum uitliep, vond ik de woorden die wat ik had gehoord optimaal samenvatten: symfonische razernij”. 

 

 

 

 

 

 

Binnen enkele jaren na zijn debuut had de jonge artiest, zonder hulp van de muziekindustrie, veel erkenning gekregen. Maar hoe kon je het succes uitbouwen? Bijvoorbeeld met een prestigieuze videoclip, door anderen te betalen. Op Nu.nl kon je eind 2012 lezen: “Kyteman kan flink uitpakken in zijn videoclip voor ‘The Mushroom Cloud’. Via crowdfunding wilde de muzikant 5.500 euro ophalen. Na vijf dagen staat de teller al op bijna 7.000 euro. En mensen kunnen nog de hele maand geld geven.

    Het merendeel van het bedrag dat nu al binnen is, komt van een grote fan van Kyteman. Hij gaf een paar duizend euro, zodat het zeker was dat de clip er zou komen. De fan noemt Kyteman een muzikaal genie. ‘Die moeten we koesteren en laten groeien’. De makers van de clip van Kyteman zeggen dat geld nog steeds welkom is, ook al is het streefbedrag gehaald”.

 

Met zo’n clip kon je wellicht het buitenland veroveren. Als de muziekindustrie niet met geld over de brug kwam, misschien kon je dan wel bij de politiek terecht. De staat zag popmuziek steeds meer als een uiting van echte cultuur, zelfs kunst. Sommige partijen, links in het politieke spectrum, wilden wel helpen, kon je in de media lezen.

    “Popmuziek kan wel een steuntje in de rug gebruiken, vinden SP en PvdA. De muzikanten doen het goed, maar op het gebied van promotie in het buitenland laat Nederland veel kansen liggen. ‘Daarom houden we een hoorzitting in de Tweede Kamer’, aldus SP’er Jasper van Dijk. ‘Dan kunnen we kijken hoe we meer kansen kunnen bieden’.

    Tjeerd van Dekken van de PvdA sluit zich daarbij aan. ‘Popmuziek staat al veel te lang niet op de politieke agenda. Terwijl we van alles kunnen doen om die sector een boost te geven’.

    Dat is onder meer goed voor de economie, omdat er veel werk in de muzieksector kan ontstaan. Van Dekken ziet er wel wat in om de popsector te benoemen tot topsector, zodat er meer ondersteuning kan worden geboden.

    De SP wil dat popmuziek in de breedte wordt geholpen. Muziekscholen en poppodia kunnen wel wat hulp gebruiken nu het economisch slechter gaat, denkt Van Dijk. Ook festivals, studio’s en platenlabels hebben hulp nodig nu er steeds meer regels zijn en steeds minder financiële steun.

    De Nederlandse muziekexport stijgt al jarenlang. De waarde van de sector bedroeg in 2011 ongeveer 100 miljoen euro. Bijna 70 procent kwam voort uit de dancemuziek.

    Volgens Van Dekken is het tijd dat de popmuziek een groter aandeel krijgt. ‘Het is echt niet zo dat we alleen maar dance kunnen exporteren’, stelt hij”.

    Met popmuziek bedoelde de politicus waarschijnlijk geen top 40-achtige artiesten; eerder zij die door omroepen als de VPRO gekoesterd werden.

 

Colin Benders was er een uit een select gezelschap dat zijn zegje mocht doen in april 2013 – in de zaal, die vernoemd was naar de socialist Troelstra (1860-1930). Ook Tim Knol, Eric van Eerdenburg (Lowlands), DJ Isis (Isis van der Wel), Blaudzun (Johannes Sigmond), Leo Blokhuis en Duncan Stutterheim (Sensation) kregen het woord. De pers maakte, voor zover mij bekend, geen melding van de aanwezigheid van personen uit de ‘gewone’ muziekbusiness.

    Romana Abels schreef in Trouw dat Kyteman, ‘de trompettist die met zijn muziek een compleet orkest financieel onderhoudt’, niet in aanmerking kwam voor subsidie. “Ik ben niet ondernemend genoeg”, had hij verklaard.

    Wie uitgenodigd was deed een oproep aan de politiek. “Zorg voor muziekeducatie, festivals voor beginnende artiesten en oefenruimtes. Wij zorgen wel voor de artiesten als ze eenmaal het podium bereikt hebben”, zei Eric van Eerdenburg van Mojo concerts. ‘Als jullie maar zorgen dat de kinderen van 12, 13, 14, 15 jaar muziek kunnen maken in de jaren daarvoor’”.

    “Duncan Stutterheim zag overal lege kantoren en zou graag zien dat het mogelijk werd dat beginnende muzikanten daar kunnen oefenen. En hoe kan het dat initiatieven als Popronde, of de grote Prijs van Nederland, ieder jaar opnieuw niet zeker zijn van hun bestaan? Ze leverden inmiddels vermaarde popartiesten op als Lucky Fonz en Go Back to the Zoo, maar dreigden te verdwijnen, onder meer door rigide subsidieregels.

    Er was weinig begrip voor subsidieregels: er was kritiek op de enkele subsidie die er wel is. Die werd in zijn geheel opgebruikt door één band: de Kift. PvdA en SP willen van de popsector een topsector maken, zodat er meer aandacht en geld is”.

 

 

 

 

Je kunt je afvragen in hoeverre en waarom het de taak van de staat is om popmuziek te subsidiëren, terwijl er tegelijkertijd een levendige popmuziek-industrie is. Wat is dan het criterium? Krijgt een popgroep subsidie omdat de manager, Arjo Klingens, gespecialiseerd is in het aanvragen daarvan? Dat leek het geval in 2016. Haar groep, met de toepasselijke naam ‘De Staat’, wist maar liefst één miljoen binnen te halen, tot grote ergernis van andere artiesten die achter het net visten. Volgens een artikel op de website van de NOS werkte Klingens bovendien mee in de adviescommissie.

    Zanger Torre Florim verklaarde: “Artiesten krijgen subsidie zodat ze hun werk kunnen doen. Ik begrijp dat sommige mensen niet snappen dat het zo werkt”.

   Gevraagd wat de groep met al dat geld ging doen, hoorde de NOS-redacteur onder meer: “Met de subsidie wil de Staat onder meer muziek gaan schrijven met als inspiratiebron de herinneringen van ouderen. Dat moet een concerttour langs bejaardenhuizen opleveren, samen met de zangeres van Roosbeef”.

 

 

 

 

 

 

Blijkbaar had Kyteman niet zo’n goede subsidie-manager. Maar hij ging door met zichzelf te vernieuwen. In de zomer van 2017 meldde Joris Belgers: “Kyteman bestormt deze zomer de podia zonder trompet, maar met modulaire synthesizer. ‘Dit is een muzikale vrijplaats waar heel hard wordt gewerkt’.

    Kyteman speelt geen trompet meer. Colin Benders is tegenwoordig druk met zijn nieuwe liefde – een enorme modulaire synthesizer – en het runnen van Kytopia, een muzikale vrijplaats en moderne kunstenaarskolonie in het voormalige Tivoli. In de Utrechtse kunstenaarskolonie is ruimte voor nutteloosheid noodzakelijk. Dat is iets anders dan dat er een zweverige hippiebende huist. ‘Hier wordt gewerkt’.

    De trompet ligt op tafel. Er zit nog net geen laag stof op, hoewel Benders zegt hem nooit meer aan te raken. In de hoek van zijn grote muziekstudio in Kytopia staan twee enorme, in elkaar gevouwen kisten. Hierin zit de modulaire synthesizer verpakt, waarmee hij net terug is van technofestival Awakenings. Sonja, zo noemt hij zijn nieuwe liefde. Of, ‘de machine’, uitgesproken met enige eerbied.

    Kyteman heeft zijn trompet eraan gegeven, net als zijn hiphop-orkest. ‘Ik ben lekker aan het spelen met de machine. Daar gun ik mezelf wel enige onzekerheid in’.

    Wanneer hebt u voor het laatst trompet gespeeld?

    ‘Trompet spelen doe ik al twee jaar niet meer. Dat was geen bewuste keuze. Ik ben minder trompet gaan spelen omdat ik meer ben gaan dirigeren. Ik ben meer met de machine gaan spelen omdat ik die machine heel leuk vond. Maar ik weet dat zodra ik dat ding aanraak, er meteen weer om ‘Sorry’ wordt gevraagd. En dat nummer ga ik nooit meer spelen.

    Dat nummer had ooit een betekenis. Nu niet meer. Het is voor mij meer waard als herinnering dan dat ik het nu nog ga doen. Dat is haast oneerbiedig voor het nummer’”.

 

In het Trouwartikel keek Benders, 30 jaar, een beetje terug. Over Kytopia zei hij: “Het is wat serieuzer geworden. Het is geen hippie-drumcirkel meer. In het begin, aan de Zeedijk – dat was meer een veredeld studentenhuis. Toen woonden er ook nog een hoop mensen. Dat is nu wel anders, nu wordt hier alleen nog maar gewerkt.

    Onze eerste manifesten waren vrij progressief, om het zo te zeggen. We begonnen in een periode dat kunst vooral werd gezien als linkse hobby. Dus één van de eerste dingen waar we mee bezig waren was niet om te kijken hoe we meer geld konden binnenkrijgen, maar hoe we minder geld nodig zouden hebben. Hoe kun je elke vierkante meter betaalbaar houden. Hoe kun je voor iedereen zo goedkoop mogelijk eten regelen. Dat had redelijk communistische trekjes.

    Maar in de kern is Kytopia nog hetzelfde: er moet geen noodzaak zijn voor commercieel succes. Er moet altijd ruimte zijn voor nutteloosheid. Zo lang dat maar inhoudelijk is. Als iemand een geniaal idee heeft waar nu geen plek voor is, maar wat misschien over vijf jaar doorloopt in een ander project – dan moet dat gebeuren. En er moet ruimte zijn om fouten te maken”.

 

 

 

 

Over de economische kant liet hij in 2017 weten: “Geld om geld te verdienen vind ik hetzelfde als postzegels verzamelen. Dan heb ik een muntje meer dan jij, en dan? Het is niks als het op de bank staat, zolang het geen intentie heeft. Geld verdienen betekent niks, het doet er pas toe als je een idee of visie hebt. En daar is geld een smeermiddel voor.

    Wij kunstenaars doen niet wat we doen om economisch bezig te zijn. We willen mooie dingen maken, dingen die je nog niet gezien, gevoeld of gehoord hebt. Daar moet de focus liggen. Daarin ben ik vrij principieel. Ik doe geen dingen om mijn bankrekening te verdubbelen. Dat kan ik inmiddels doen, er is genoeg vraag naar, maar ik neem aan dat iedereen ergens iets wil voelen dat meer is dan een plastic verpakking. Ik moedig mensen erg aan om geld te verdienen, als het maar is om er vervolgens iets mee te doen dat ze echt willen doen”.

 

Met marketing had Colin nog steeds niets op. Hij was principieel. “Ik kan er niets mee als ik iets zie, hoor of proef met een commerciële bedoeling. Ik vind het niet echt. Het komt voort uit de noodzaak om aan alles een prijskaartjes te hangen. Alles wat je als mens tot je kunt nemen, kun je kopen. Maar wat is dan nog echt? Dat vind ik heel nihilistisch.

    Noem het naïef: maar ik wil leven in een wereld die me meer doet dan dat. Ik geloof niet in die Amerikaanse droom, dat elke vorm van plezier te koop is. Leven voor ideeën geeft meer energie. Alleen maar werken voor geld is slavernij”.

 

 

 

 

Kyteman had zich sinds 2009 diverse keren opnieuw uitgevonden. “Ik heb een reden nodig om ergens mee verder te gaan. Ik moet erin geloven, anders trek ik de stekker eruit. Terugkijkend, ben ik nog altijd trots op alles wat ik gedaan heb. Want ik weet nog precies waarom ik het toen deed.

    Iets is op als ik niet langer benieuwd ben naar hoe het gaat klinken. Ik kan me heel goed voorstellen hoe een vervolg op het hiphop-orkest had geklonken. Waarschijnlijk meer van hetzelfde, in een ander jasje. Ik ben daar niet heel benieuwd meer naar. Conceptueel gezien is dat dan af.

    Bij alles wat ik doe vraag ik me als ik ermee begin af: hoe vet zou het zijn als dat gebeurt? Wat ga ik erbij voelen? Het is waanzinnig interessant als je nog niet weet wat je gaat horen, wat je gaat meemaken. Dan heb je de kans echt iets te ervaren.

    Maar zomaar een trucje herhalen, een kunstje uithalen? Ik geloof daar niet in. Ik haal daar geen voldoening uit. Anderen misschien wel, maar op eenzelfde manier als wanneer je een Mars-reep uit de muur trekt. Je weet hoe het gaat smaken, het is heel makkelijk te consumeren”.

 

Mijns inziens speelde Kyteman een unieke rol in de recente geschiedenis van de (pop)muziek. Misschien is het wel te vroeg om daar als historicus nu al over te schrijven. Maar je moet eens beginnen.

 

Harry Knipschild

18 september 2022

 

Clips:

 

* Kyteman, Sorry, 2009

* Kyteman Popprijs 2009, januari 2010

* Kyteman, Pinkpop 2012

* Kyteman Orchestra, Concertgebouw, 2016

* Colin Benders in 2018

 

Literatuur

Gijsbert Kamer, ‘Vergeet Europa, de leukste popmuziek komt gewoon uit Nederland’, Volkskrant, 18 januari 2009

Gijsbert Kamer, ‘Kyteman: virtuozer en opzwepender kan het niet’, Volkskrant, 1 maart 2009

Gijsbert Kamer, ‘Het succes van Kyteman’, Volkskrant, 15 maart 2009

Marlous Flier, ‘De trompettist van de superlatieven’, Limburger, 27 mei 2009

‘Kyteman componeert Ode aan Utrecht’, Nu.nl, 4 januari 2010

‘Kyteman wint Popprijs 2009’, Telegraaf, 17 januari 2010

Pierre Oitmann, ‘Kyteman houdt niet van de muziekindustrie’, Nu.nl, 20 april 2011 

Maartje den Breejen, ‘Briljant en vernieuwend. The Kyteman Orchestra’, Parool, 4 april 2012

Harm Goustra, ‘Kyteman gefascineerd door tijd waarin hij leeft’, Nu.nl, 11 april 2012

Auke Kok, ‘Paradiso werd gek van Kyteman’, Parool, 27 april 2012

‘Kyteman wil buitenland veroveren’, Nu.nl, 3 december 2012

‘Kyteman haalt veel geld op voor clip’, Nu.nl, 6 december 2012

‘PvdA en SP willen popmuziek ‘boost geven’’, Nu.nl, 19 februari 2013

Romana Abels, ‘Geef de jeugd een gitaar en een garage om te jammen’, Trouw, 11 april 2013

Jan Jasper Tamboer, ‘Kyteman jamt half met koor en orkest’, Parool, 4 juli 2016

‘De Staat gebruikt subsidie onder andere voor tour langs bejaardenhuizen’, NOS, 4 augustus 2016

Joris Belgers, ‘Muzikant Kyteman is geen moderne hippie’, Trouw, 16 juli 2017