489 - Ted White in Wenen (1937-1938)

 

Na de definitieve val van het Franse keizerrijk, door de nederlaag van Napoleon in de slag bij Waterloo (1815), ging Oostenrijk een vooraanstaande rol spelen in de Europese politiek. Tijdens het Congres van Wenen (1814-1815) wist Klemens von Metternich (1773-1859), minister van buitenlandse zaken, Europa grotendeels naar zijn hand te zetten.

   Het Oostenrijkse grondgebied werd in 1867 uitgebreid met Hongarije. Maar het keizerrijk verloor zijn basis in Duitsland, waar het eeuwenlang de macht had uitgeoefend. Na de eerste wereldoorlog werd Oostenrijk gereduceerd tot een in politiek opzicht onbelangrijk staatje. Het tijdperk van keizer Franz Joseph, keizerin ‘Sissi’ en Wenen als muzikale Strauss-hoofdstad, was voorbij.

 

Heel wat mensen zochten opnieuw aansluiting bij Duitsland. In de Duitstalige kroniek van Oostenrijk is bijvoorbeeld op 24 april 1921 te lezen: “Bei einer inoffiziellen Volksbefragung in Tirol sprechen sich 98% für einen Anschluss an das Deutsche Reich aus. In Salzburg sind es gar 99,5%”.

   Onder internationale druk kwam de gewenste verbondenheid echter niet tot stand. Het gevolg: “Bundeskanzler Michael Mayr tritt mit seiner Regierung wegen der Anschlussfrage zurück” (1 juni 1921). Oostenrijk bleef een kleine, maar zelfstandige republiek. Voorlopig…

 

 

 

 

 

Op 9 april 1938 publiceerde Melody Maker een opmerkelijk artikel, getiteld: ‘British band leader works seven months in Vienna for three-and-sixpence!’ De ondertitel luidde: ‘The Hitler Austrian Putsch as seen by dancemen’. Muziek en politiek stonden niet los van elkaar.

   De Britse muziekkrant drukte het relaas af van orkestleider Ted White. “Teddy is well-known in London as alto, clarinet and arranger with such bands as Lou Preager and Billy Gerhardt”, werd uitgelegd. 

   De artiest was er met veel moeite in geslaagd om vanuit de Oostenrijkse hoofdstad Wenen in eigen land terug te keren. Andere muzikanten hadden het minder goed getroffen. Gesproken werd over ‘the plight of British musicians stranded in Vienna during Hitler’s invasion of Austria’.

 

 

 

 

In 1937 kreeg Ted White de kans om voor het eerst te mogen optreden op het Europese vasteland. Melody Maker in 1938: “White secured his first continental job last August [1937] when, with his six piece band, he opened at the exclusive Eden Bar in Vienna on a ten months’ contract ending in May. The band was popular at this establishment – which, for the purpose of analogy, may be called ‘Cafe Anglais of Vienna’ – and broadcast frequently from the local radio station”.

   In het artikel werd het etablissement omschreven als ‘beste restaurant van Wenen’.

 

 

 

 

Over de bar is in onze tijd nog steeds informatie te vinden op het internet: “Das Haus ist 1911 vom Architekten Rudolf Erdös im Stil des späten Wiener Secessionismus erbaut worden und beheimatete in den Anfangsjahren ein Militär-Casino. Zur Zeiten der Monarchie war es üblich, dass die Karriere der Offiziere aus den Kronländern auch Station in der kaiserlichen Reichshaupt- und Residenzstadt machte. In den Kasernenunterkünften gab es wenig Annehmlichkeiten.

   1916 wird die City-Bar erstmals als Geschäftsbetrieb erwähnt und wenige Jahre darauf von der Opern-Sängerinnen Emmy Stein gekauft und in die Eden Bar umbenannt. Die geborene Emma Anna Steininger war fixes Mitglied am Theater an der Wien und zuletzt auch am Burgtheater.

   Die Eden wurde bald zum Treffpunkt der besseren Gesellschaft, Live-Musik, Hausbälle, Champagner. Der Glanz der Bar erreichte einen ersten Höhepunkt in den goldenen Zwanziger Jahren”.

   Op het internet is een foto te vinden van de Eden Bar, met een uitnodiging voor een bal dat er op 9 maart 1933 gehouden zou worden. 

 

 

 

 

 

 

Vijf jaar later, begin maart 1938, was het onrustig in de stad. “The first sign of any trouble came early in March when rioting and demonstrations took place in the streets, a state of tension existing between the nazi element and the supporters of Von Schussnigg, owing to a terrific propaganda campaign conducted in connection with the latter’s plebiscite”.

   De Oostenrijkse kroniek gaf bij 9 maart aan: “Bundeskanzler Schussnigg gibt für den 13. März die Abhaltung einer Volksbefragung über die Selbständigkeit Österreichs bekannt”.

   Ted White rook onraad. Als het aan hem lag zou hij het land snel verlaten. Een verhuizing naar Cannes aan de Franse Rivièra was de oplossing.

   Hij had echter een contract voor tien maanden getekend. White kon niet zomaar weg. Hij liet zich overhalen om te blijven optreden in de Eden Bar.

   Melody Maker: “At this time, Teddy and his band received an attractive offer to go to Cannes immediately, and, fearing that trouble was imminent in Austria, he asked the Eden Bar management to release him from his contract, so that he could take his band to Cannes.

   Permission was, however, refused, as he was assured by his employers that the trouble would blow over and that he need not fear any violation of his existing contract”.

 

Het pakte anders uit, zoals ook in de Oostenrijkse kroniek beschreven werd: “Schussniggs Plan einer Volksbefragung, mit der er die Weltöffentlichkeit aufrütteln und Hitler überrumpeln will, is jedoch trotz Geheimhaltung bereits in Berlin bekannt geworden. Um der Abstimmung zuvorzukommen, beschliesst Adolf Hitler die Mobilmachung und den Einmarsch deutscher Truppen in Österreich für den 12. März.

   De leden van het Britse orkest merkten dat er van de geruststelling uit de hoek van de Eden Bar niets terecht kwam. “How false this prophecy turned out to be was apparent when about five hundred Junkers and bombing ’planes blackened the Vienna skies and, circling ceaselessly over the town, heralded the march of the German soldiers into Austria. The town’s activities immediately ceased”.

 

De muzikanten maakten er onder de gegeven omstandigheden maar het beste van. Ze waren immers naar Wenen gekomen om geld te verdienen. Vanwege de inval van de Duitsers kwam daar vanaf 12 maart evenwel niets meer van terecht. “The band, on going to their job, found the Eden closed”.

   De volksraadpleging op 13 maart ging door, maar nu onder Duitse ‘supervisie’. “99,73 % stimmen für ‘Anschluss’”, was het resultaat.

 

 

 

 

 

 

Ted White en zijn mannen probeerden zo goed mogelijk te reageren op de situatie waar ze in beland waren. Wat kon je meer doen dan juridisch advies vragen? Dat leverde niets op, zo bleek.

   “They immediately sought legal advice, and were told to carry out their own side of the contract by turning up nightly at their job, which they did.

   As the place did not open for five nights, the management had broken their part of the contract, but, on going to institute legal proceedings, Teddy found that the lawyer who had his case in hand had fled the country”.

 

 

 

 

White maakte aan den lijve mee hoe de joden meteen belaagd werden. “He was staying in a flat owned by a Jewish woman, and already frenzied crowds were ransacking Jewish houses and throwing the furniture into the streets”.

   Voor de muzikanten was het duidelijk dat ze in de val zaten. Het land was door de Duitsers geannexeerd. Het werd tijd om ‘Oostenrijk’ zo snel mogelijk te verlaten.

   “At first no one knew whether the invasion meant war, but it was quite apparent to Teddy that the best thing to do was to get back to England as quickly as he possibly could”.

 

 

 

Zo eenvoudig was het niet voor de Britse orkestleider om thuis te komen. Blijkbaar was vliegen nog de beste manier erheen te gaan. Maar het verkeer door de lucht was compleet ontregeld. “How to get out of Austria was the difficulty, for no seats were guaranteed on any air-liner and the service was entirely disrupted”.

   Het lukte Ted niet om vanuit Wenen rechtstreeks naar Londen te vliegen. Bovendien werd er – je kon het verwachten – misbruik gemaakt van zijn benarde positie. Om te beginnen moest hij flink in de buidel tasten om de uit Engeland meegenomen instrumenten in bezit te houden. Al zijn kleding moest hij bovendien achterlaten. “He had to leave without any clothes other than those he was standing up in”.

 

 

 

 

Het in Wenen verdiende salaris meenemen bleek eveneens onmogelijk te zijn. Sowieso was hij verplicht om de helft van dat geld in het Alpenland achter te laten. “According to the terms of Teddy’s contract with the Eden Bar, he was allowed to bring half of his salary out of the country, and accordingly he presented himself at the airport with £150 to bring back to England”.

   Na de Anschluss moest White evenwel de Duitse douane passeren om thuis te kunnen komen. “The German officials refused to recognise an Austrian contract, and told him that, if he had no one to leave his money with, they would have to confiscate it. The leader was permitted to leave, carrying only the maximum allowance of one English pound and thirty Austrian schillings (about £1)”.

   

In zekere zin had White nog wat geluk. In plaats van vrijwel al zijn geld in te leveren kon hij het overhandigen aan een van de leden van het orkest, die hem op zijn tocht naar het vliegveld van Wenen vergezeld had.

   De muzikant kon dat geld ongetwijfeld goed gebruiken. Het zou ingezet worden om iedereen hopelijk veilig het land uit te krijgen.

   Melody Maker: “Fortunately, Teddy had with him at the airport Luis Barreiro, his bass player, who was staying pending the securing of a visa to get out of Austria. Teddy left the money with him, and it was used to help get the other members of the band out of the country”.

 

White slaagde erin uit te wijken naar Tsjechoslowakije. Met veel moeite en vrijwel platzak arriveerde hij tenslotte in Londen. “At Prague he was nearly stranded, but managed to find a plane going to Rotterdam, and, in Holland, no one would change his Austrian money, so he had exactly £1 to get him back to England after staying a night in Rotterdam.

   The end of his story is that he arrived in Croydon with exactly 3s 6p. to show. As the result of seven months’ band-leading work in the best restaurant in Vienna”.

 

 

 

 

 

 

Eenmaal terug in eigen land spande de orkestleider zich in – voor zover dat mogelijk was – om de andere muzikanten te helpen. Maar het door Duitsland overgenomen Oostenrijk was ver weg en nauwelijks bereikbaar.

   Op 9 april 1938 kon je in Melody Maker lezen dat Barreiro de overtocht had weten te maken. “Louis Barreiro managed to get out of Austria after a great deal of trouble with visas, and, at one time, was in danger of being put in a concentration camp at the frontier”.

   Reg Dare, die saxofoon en klarinet speelde, bevond zich nog steeds in Wenen. Het was nog niet mogelijk geweest hem te traceren en/of te helpen.

 

Met Gunn Finlay was het helemaal moeilijk gesteld. De pianist was enkele jaren eerder uit Duitsland gevlucht. Inmiddels had hij een Engelse echtgenote en een baby. Vrouw en kind waren naar Wenen met hem meegekomen. Daar zat hij dan in ‘Duits Oostenrijk’.

   “Now, his position is critical, for, as a German, he cannot leave Austria, and the conditions over there are appalling for any but the purest ‘Aryan’ subscribing to the nazi doctrine.

   Teddy White is very seriously concerned about him and his wife and child, but can, at the moment, get no news of them”.

 

De orkestleider probeerde er maar het beste van te maken. Hij moest de kost verdienen. “Teddy has not been slow to start up again, despite his unfortunate experience. He has opened an office as arranger at 56, Berner’s Street, West, and his first job has been to do some of the arrangements for the new Sidney Howard show which opened in Manchester last week. He hopes to re-form his band in the future”.

   Het artikel over het Britse orkest in Wenen (augustus 1937 – maart 1938) eindigde met de woorden: “Ted White vows that he will never leave England again!”

 

 

Harry Knipschild

14 maart 2023

 

Literatuur

‘British band leader works seven months in Vienna for three-and-sixpence!’, Melody Maker, 9 april 1938

Walter Kleindel, Die Chronik Österreichs, Dortmund 1984

 

Clip:

* Anschluss, maart 1938