492 - Op zoek naar informatie over Rosetta Tharpe

 

Op 31 augustus 2006 ontving ik een e-mail bericht van Hugo van der Laan, medestudent geschiedenis in Leiden. “YouTube. Fantastische site. Zet je geluid aan. Er staat veel moois op. Het is begonnen als een site waar je je eigen filmpjes op kon zetten, maar inmiddels staat er veel mooie oude jazz, flamenco en pop op, en nog veel meer”.

YouTube was nieuw voor mij – een openbaring mag ik wel zeggen. In mijn aantekeningen van die dagen: “Ik vond clips van o.a. Duane Eddy, Chordettes (met Andy Williams), Platters, Chantays, Fats Domino, Sonny Terry, Santo & Johnny, Sergio Mendes, Rolling Stones, Ricky Nelson, John Lennon, Frankie Lymon, Buddy Holly en Abba”.

Dankzij YouTube ging er een nieuwe wereld open – voor mij, voor vrijwel iedereen. Ik heb het nu alleen over (pop)muziek. Om een nieuw nummer te horen hoefde je weldra niet meer te wachten totdat je dat eventueel via radio of tv voorgeschoteld zou krijgen. Bovendien kreeg je muziek uit het verleden te horen, vaak van bewegende beelden voorzien, die eerder niet toegankelijk was. Een ware revolutie.

Een van mijn ontdekkingen was Sister Rosetta Tharpe.

 

 Rosetta Tharpe op YouTube

 

Rosetta Tharpe dankzij YouTube

 

 

In 2006 was Rosetta Tharpe (1915-1973) mij nagenoeg onbekend. Door YouTube veranderde dat. Ik leefde mee met optredens van vele tientallen jaren eerder en ben haar gaan bewonderen. Zonder het nieuwe kanaal was daar hoogstwaarschijnlijk geen sprake van geweest.

 

Informatie over haar vond ik in de door mij aangeschafte autobiografie van Little Richard (1932-2020):

Richard: “I got me a part-time job at Macon City Auditorium. I used to sell coke to the crowd and I’d get a dime for every bucket of bottles that I sold. That was great, ’cos I heard all the best artists and bands that were on the touring circuit then, people like Cab Calloway, Hot Lips Page, Cootie Williams, Lucky Millinder, and my favorite singer, Sister Rosetta Tharpe.

One day when Sister Rosetta was coming to play the auditorium I hung around the theater while they were unloading the cars and setting up the equipment. When I saw her come in I started singing one of her songs. She had a hit record out at the time on Decca called ‘Strange things happening every day’ [1945]. She used to travel with Lucky Millinder and his orchestra and play guitar while she sang.

I sang another of her songs, ‘Two little fish and five loaves of bread’ [1944]. She came and talked to me. She asked me if I wanted to come up on stage that night and sing a song with her.

During the show, in front of everybody, she invited me up to sing. Everybody applauded and cheered and it was the best thing that had ever happened to me. Sister Rosetta gave me a handful of money after the show, about thirty or forty dollars, and I’d never had so much money in my life before”.

Little Richard moet een jonge teenager geweest zijn toen hij met haar in 1945 (?) op het podium stond. Tharpe was een bron van inspiratie voor de artiest die met ‘Tutti Frutti’ en ‘Long Tall Sally’ aan de wieg van de rock & roll stond.

 

Gospels en spirituals

 

In de tijd dat Little Richard met zijn extravagante zang en pianospel de westerse jeugd voor zich wist te winnen, besteedden Nederlandse kranten wel eens aandacht aan zwarte Amerikaanse religieuze muziek. Daarbij werd Rosetta niet vergeten. Dankzij Delpher kun je dat nu teruglezen.

In 1957 verscheen in dagblad het Binnenhof zelfs een artikel over haar: ‘Sister Rosetta Tharpe zingt gospel songs’. Auteur Bob Leenart gaf informatie over de achtergrond: “Gospel betekent in het Nederlands ‘evangelie’ en zo is dus de gospelsong een lied dat een goede tijding brengt, dus nauw verwant aan de negro spiritual. De laatste wordt door een groep mensen gezongen en ondanks dat het een negerlied is, ook door blanken, terwijl de gospelsong bij uitstek geschikt is voor solozang en praktisch niet gezongen kan worden door een blanke.

De gospelsong is typisch het religieuze lied van de neger. Evenals de negro spiritual in de twintiger jaren een rage werd, met het gevolg dat er talrijke blanke koren werden opgericht om deze liederen te zingen (of vaak te ‘vermoorden’).

Zo is het in de laatste tien jaar ongeveer ook met de gospelsong gegaan. Met dit verschil, dat men dit lied de neger liet zingen en er met grote bewondering naar luisterde. Sister Rosetta is een van die gospelsingers”.

 

In de Volkskrant haakte Frans Oudejans een jaar later in op het verre verleden: “Rond 1620 werden de eerste slaven uit West-Afrika op het vasteland van Amerika afgeleverd. Bijna twee en een halve eeuw zouden zij en hun nakomelingen beschouwd worden als inboedel en koopwaar.

Hun meesters streefden ernaar de slaven dom te houden. Wetenschap zou maar lastig zijn; lezen en schrijven mochten de negers niet leren, doch onderricht in de godsdienst kon nog net lijden. Tegenover de kritische buitenwereld getuigde het van zorg gekerstende slaven te bezitten, meenden de eigenaren. Daarom verrezen eenvoudige kerkjes en kreeg de kleurling een laagje christelijk vernis.

Zondags leerden priesters en dominees de zwarte gelovigen kerkgezangen en dezen wierpen zich er op met de gretigheid van een uitgehongerd dier. Voor hen betekende dit een eerste bevrijding van de geest. Toen nadien ook enkele muziekinstrumenten werden toegestaan als zijnde onschadelijk, brak de bloeitijd van het negerlied aan”.

Over de opbouw van zo’n song poneerde hij: “Men begrijpe goed: de negerslaaf kon lezen noch schrijven. Tekstboekjes bezat hij niet. De predikant of priester die een lied wilde laten meezingen, wist dus niet beter te doen dan regel na regel voor te lezen, waarna de aanwezigen ze in koor herhaalden”.

 

album ter gelegenheid van het huwelijk van Rosetta Tharpe

 

Voor Oudejans was Mahalia Jackson het grote voorbeeld in die muziek. “Velen zien in haar de religieuze tegenhangster van de legendarische blues-zangeres Bessie Smith.

Mahalia Jackson beschouwt haar zang als een roeping. Concessies bestaan niet; zij weigert anders dan godsdienstige liederen te zingen. Maar met haar repertoire treedt zij op in shows en cabarets, waar tot dan nooit een sprankeltje geloofsgetuigenis werd gehoord. Onlangs is Mahalia Jackson in een der Perry Como-programma’s, die de AVRO van Amerika had overgenomen, via de Nederlandse televisie te zien geweest. Zij zong toen het ontroerende ‘He’s got the whole world in His hands’”.

De redacteur van de Volkskrant noemde ook Louis Armstrong, Paul Robeson, Big Bill Broonzy, het Golden Gate Quartet en Rosetta Tharpe. Ter gelegenheid van het huwelijk van de artieste met haar manager was een reportage-album verschenen.

“Gegarandeerd echt en zonder een spoortje van kitsch, die de namen jazz en spiritual veel afbreuk deed en doet, is de oude nooit verouderde plaat van de huwelijkssluiting tussen Sister Rosetta Tharpe met Russell Morrison. Tot goed begrip diene dat Sister Rosetta tot de beroemdste zangeressen van gospels behoort. Toen zij ging trouwen vulden de belangstellenden een compleet stadion, het Griffith in Washington. Daar sloot dominee Samuel Kelsey het huwelijk en zijn tekst is, met enkele begeleidende liederen, vastgelegd”.

 

Kort levensverhaal van Rosetta

 

Leenart plaatste wél een kritische noot bij het huwelijk van de artieste. “Op 3 juli 1951 trad Rosetta in het huwelijk met haar manager, Russell Morrison, en voor deze gelegenheid had men het Griffith stadion te Washington afgehuurd, waardoor ruim 22.000 mensen het evenement konden bijwonen. De plechtigheid werd geleid door de bekende reverend Kelsey en een langspeelplaat laat de hoogtepunten van dit unieke huwelijk horen. In ons land verscheen op een 78 toeren plaat een gedeelte van de plechtigheid.

U begrijpt dat een dergelijk huwelijk ook nog andere achtergronden heeft – een zeer belangrijke is wel… de reclame. Per slot is dat een der machtigste hulpmiddelen voor succes en doet men dat in Amerika altijd op grootse wijze”.

 

De medewerker van het Binnenhof wist zijn lezers nog wat meer over de artieste te vertellen. Dat was heel wat in die tijd. “In het plaatsje Cotton Plant, Arkansas, werd rond 1910 Rosetta Nubin geboren. Haar moeder, die in het plaatselijk kerkkoor zong, gaf Rosetta als kind muziekles. Zij kreeg van haar moeder een gitaar en bovendien van een oom nog verdere muzikale ontwikkeling. Vaak togen moeder en dochter naar de kerkdiensten in Chicago, Rosetta een gitaar meezeulend, die bijna net zo groot was als zij zelf. En voor duizenden zong al spoedig Rosetta haar songs, zichzelf begeleidend op de gitaar: net zes jaar oud!

In 1938 was haar roem ook in de grote steden gevestigd, maar niet als het zangeresje Rosetta Nubin, maar als de artieste Rosetta Tharpe en wel bij de vermaarde Cotton Club Revue met Cab Calloway. Met Calloway’s band en ook met die van Lucky Millinder heeft zij veel opgetreden.

In begin 1940 ving zij aan met een reeks van opnamen, vaak samen met Marie Knight. In 1947 volgde opnieuw een serie en in 1949, eveneens nu met haar moeder, Katie Bell Nubin”.

 

Rosetta Tharpe met orkest van Lucky Millinder

 

Naar Engeland

 

 

Tegen het einde van 1957 reisde het echtpaar voor het eerst naar Europa. Voor de Britse pers aanleiding om feiten boven water te halen. De toen verschenen tijdschriften kun je sinds enkele maanden integraal op het internet terugvinden.

Burt Korall wist haar in Philadelphia aan de telefoon te krijgen. In de inleiding van zijn artikel keek hij bijna twintig jaar terug, naar de jaren dat de gospelzangeres optrad met de grote orkesten, die kort voor de Tweede Wereldoorlog zo populair waren. “This woman found fame with the Cab Calloway and Lucky Millinder bands two decades ago, then went on the concert stage”.

De redacteur van Melody Maker liet Rosetta praten over haar favoriete muziek. “I like entertainers or bands that have something of their own to contribute. Frank Sinatra is the first person that comes to my mind. He’s the president of the singers.

Miss Ella [Fitzgerald] cannot be copied. She has a natural talent – such a sweet voice. Nat Cole has a soft, romantic quality that can’t be beat. Count Basie deserves all the praise and success that is currently coming his way. The Count has always tried to give his audiences his best. The old band was so great. How can a band be bad with men like Lester Young and Buck Clayton as soloists? Basie’s my man!”

Blijkbaar had de ‘zuster’ ook belangstelling voor het niet-geestelijke lied. In Engeland zou ze optreden met het orkest van Chris Barber, de man van ‘Ice Cream’. De trombonist en orkestleider had een rol gespeeld bij het lanceren van de zogenaamde skiffle muziek. Lonnie Donegan, een lid van zijn orkest, had er een ware rage van gemaakt. Bovendien had Lonnie met zijn uitvoering van ‘Rock Island Line’ een hit gescoord in Amerika.

De Amerikaanse artieste zei uit te kijken naar haar verblijf aan deze kant van de oceaan. “I want to travel, continue singing, and just go on enjoying life. I have my faith and a wonderful husband, Russell Morrison, who is my manager, too”.

Tijdens het telefoongesprek nam Russell de conversatie over van Rosetta. Hij maakte van de gelegenheid gebruik om reclame te maken voor haar nieuwe album ‘The Gospel Train’.

 

Persconferentie in Engeland

 

James Asman probeerde zich voor te bereiden op een gesprek met Rosetta tijdens haar bezoek aan Londen. Zijn chef had gevraagd: “What kind of religion is holy roller gospel – can you help us?”

De journalist deed zijn best. Hij nam contact op met het informatiebureau van de Church of England. Daar kon men hem alleen maar doorverwijzen. “Have you tried the British Museum – their library should be able to help”.

Dat hielp niet. “I’m afraid we have no idea. But you can take out a three-day ticket and borrow any book we might have on the subject – if there are any”, hoorde hij daar.

Asman kwam terecht bij de Theosophical Society. Steeds werd hij doorgestuurd. Na een uitgebreid onderzoek kreeg hij tenslotte de tip om eens te informeren bij de Church of England.

De cirkel was rond. “The chase was ended”, legde hij vast.

 

Record Mirror, 30 november 1957

 

Tijdens een receptie ter ere van de komst van de zangeres in Londen had James een onverwachte ontmoeting met Russell Morrison.

Die naam kende hij: “To anyone who has heard the intriguing Wedding Ceremony of Russell S. Morrison and Rosetta Tharpe at a ball stadium in Washington, D.C., issued on Vocalion V 1014, this gentlemanly, amiable negro would be immediately recognised as Sister Rosetta’s husband. He stood at the fringe of a mob of eager photographers and reporters who continually pestered the spiritual singer with odd – and sometimes silly – questions and requests”.

Asman liet de kans niet lopen om een praatje te maken met de partner van de gospel-vedette. “ Mr. Morrison and I shared drinks and cigarettes and plunged into a theosophical discussion”.

 

Eindelijk kreeg hij antwoord op zijn vragen. Morrison: “A holy roller singer is a kind of jazzlike, spiritual vocalist, who visits any church in the States which hires her. My wife usually sings for half of the profits – and often the congregation is so big that they move from the church to some larger hall or theatre for the service”.

Op een vraag of ook blanken die muziek konden vertolken, werd hem te verstaan gegeven: “Sure, but they don’t rock like we do, of course. Sister Rosetta will go to any church that asks her to sing. My wife has sung in all kinds of places – anywhere where they want her to appear. There is the Church of God in Christ in Washington and in other parts of America where she usually sings, but she has also taken part in religious services in catholic and protestant churches. A ‘Holiness Church’ is just another name for a Pentecostal Church – and holy roller singing usually can be heard in those places”.

 

Rosetta in Engeland, 1957

 

Geld

 

Het tweetal luisterde naar de vragen die door vertegenwoordigers van de pers gesteld werden. “A national daily reporter, under some queer misapprehension that Sister Rosetta Tharpe had visited Britain as some kind of sepia, female, Billy Graham, asked how she could accept percentage payments for her work. Didn’t she give all her earnings to the church? What kind of religion was she offering to Britain?”

Morrison wist niet wat hij hoorde. “Billy Graham owns a large, expensive Cadillac – we don’t. He can afford a private secretary and we can’t. My wife is over here as an artiste. She has a great talent, a natural talent, for singing spiritual songs – and she has to earn her living with it. If she gives all her money away she wouldn’t be able to sing.

She’s no evangelist. Nor can she read or write music. All she can do is to sing – and she is lucky enough to have a great deal of real talent for it. Is it wrong to be paid for your services? Your archbishop of Canterbury doesn’t do his job for nothing.”

 

Er werden ook kritische vragen gesteld. “Another reporter consulted a rolled up newspaper and said, ‘You have a mansion back in the States – can you tell us about that?’”

Die vraag wilde Rosetta zelf beantwoorden. “Our house in Washington had eight rooms. But we’ve sold it now. We live in apartments back in America”, zei ze een beetje trots.

Morrison herhaalde nog eens: “She may not be Billy Graham, but she has a message which she gives through her music – and that’s something to go a long, long way to hear”.

Het kwam er min of meer op neer dat Sister Rosetta Tharpe als artieste een goede boterham verdiende, moest verdienen, door het op een originele manier brengen van geestelijke muziek.

 

Toernee door Engeland

 

Tijdens het verblijf van Rosetta en Russell werd duidelijk dat gospels ‘big business’ waren in de Verenigde Staten. Althans dat kon je in Melody Maker lezen. De optredens van de zuster zorgden ook voor veel enthousiasme in Engeland.

De zwarte vrouw wist niet wat haar overkwam schreef Bob Dawbarn. “Backstage at Chiswick Empire at about 10 p.m. on Sunday, Sister Rosetta Tharpe was sitting with her head in her hands on the verge of tears. The reason? She was completely overwhelmed by the tremendous reception she had earned at her first London concert. And by all accounts the Birmingham audiences hadn’t been exactly unresponsive either.

Sister – as she is known to her biggest fans, the Chris Barber Band – had won an audience which had seemed initially uncertain of its first taste of hot gospelling.

A small section of the audience seemed surprised to find the word gospel was connected with religion. Maybe they had been misled by the number of times rock ’n’ roll was mentioned in association with Sister Rosetta by the daily papers. Anyway, they survived the shock to give her the biggest applause to fill the Empire for many a night”.

Sister Rosetta Tharpe werd meteen uitgenodigd om in Engeland voor de televisie op te treden. Ook in Frankrijk was ze meer dan welkom.

 

Het nieuwe album, ‘The Gospel Train’, werd echter minder goed ontvangen. Vroeger had ze veel betere platen gemaakt, meldden de muziekbladen. “If, like me, you’ve cherished those early Brunswicks of Sister Rosetta, you’re due for a big disappointment when you hear this preview of Mercury’s LP “The Gospel Train’. The vocals get a strident R and B type treatment to a noisy rhythm section – which includes electric organ and a male voice background – while Rosetta goes to work with an amplified guitar!”

Op YouTube kun je in onze tijd zien hoe dat toeging, bijvoorbeeld toen ze in de jaren veertig van zich liet zien en horen bij het orkest van Lucky Millinder, de man die het hoefijzer in zijn vaandel had. Hoefijzers brachten nu eenmaal geluk. Vanaf 1938 had Rosetta zelfs hits gehad, kwam naar buiten – vooral met het nummer ‘Rock Me’. Bij Millinder zong ze gewoon zwarte amusementsmuziek, tot vreugde van velen, maar tot ongenoegen van haar gospel-aanhang. Haar vertolking van het dubbelzinnige ‘I want a tall skinny pappa’ bracht haar zelfs in discrediet. Haar religieuze achterban liet haar vallen. Ze maakte niet voor niets de oversteek naar West-Europa.

 

 

 

Rosetta in de Sixties

 

In 2007 liet Gayle F. Ward, hoogleraar aan de George Washington Universiteit in de Amerikaanse hoofdstad, een doorwrocht boek verschijnen, Shout, Sister, Shout!. The untold story of rock-and-roll trailblazer Sister Rosetta Tharpe.

In het boek kun je een en ander lezen over hoe het verder ging met de artieste die met haar bijzondere manier van gospels vertolken allerlei rock-artiesten geïnspireerd zou hebben. Aan de Daily Mirror had ze in 1957 al laten weten: “All this new stuff, they call rock ’n’ roll, I’ve been playing that for years. Rock and roll actually started from the church. Ninety percent of rock-and-roll artists came out of the church. I was there at the beginning, and I’m still here”, zei ze. Door zich met een elektrische gitaar swingend te laten horen, zocht ze aansluiting bij de nieuwste trend.

 

Haar concerten in Europa, vanaf 1957, zorgden ervoor dat ze opnieuw in de belangstelling kwam en ook over voldoende inkomsten wist te beschikken.

Rosetta Tharpe werd anno 1964 bovendien in de American Folk, Blues and Gospel Caravan opgenomen, die zich in Engeland manifesteerde. Samen met Muddy Waters en Sonny Terry & Brownie McGhee stond ze op het podium.

In het begin van de jaren zestig was er in het land een grote belangstelling voor zwarte muziek op gang gekomen. Die resulteerde in het adopteren van die muziek bij een nieuwe generatie beatgroepen, waarvan de Rolling Stones in zekere zin de voorvechters waren. De Britse televisie maakte indrukwekkende opnamen op een afgedankt spoorwegstation. De Britse jeugd keek bewonderend toe.

 

 

 

In 1970 kwam er een einde aan haar carrière vanwege haar kwakkelende gezondheid. Rosetta werd het slachtoffer van diabetes. In 1973 overleed de voormalige gospelzangeres. Tharpe leek de vergetelheid in te gaan.

In deze tijd heeft Sister Rosetta Tharpe echter nieuwe erkenning gekregen. Dat is voor een gedeelte zeker het gevolg van de ontwikkeling van het internet. Allerlei gegevens, geluids- en beeldopnames zijn toegankelijk geworden. Ik was niet de enige die enthousiast werd.

In 1998 verscheen er een Amerikaanse postzegel met een afbeelding van Rosetta. In 2007 werd de gospel-artieste opgenomen in de Blues Hall of Fame. In dat jaar ook verscheen de biografie als vervolg op het onderzoek dat Gayle Ward gedaan had. In 2008 kreeg de vergeten artieste voor het eerst een grafsteen. In 2011 zond de BBC een zorgvuldig gemaakte documentaire over Sister Rosetta uit, die veelvuldig via YouTube bekeken is. De laatste jaren wordt ze de ‘godmother of rock ’n’ roll’ genoemd.

In 2017, 44 jaar na haar overlijden, kreeg Rosetta zelfs een plaatsje in de Rock & Roll Hall of Fame, onder de noemer ‘early influences’. In die rubriek is ze nu op één lijn geplaatst met artiesten als Billie Holiday, Louis Armstrong, Harry Belafonte, Howlin’ Wolf, Bessie Smith, Les Paul, Hank Williams, Professor Longhair en de Ink Spots.

Door het internet, door kanalen als YouTube, zijn we mijns inziens de geschiedenis van de popmuziek op een nieuwe manier gaan bekijken. Sister Rosetta Tharpe is daar een mooi voorbeeld van.

 

 

 

Harry Knipschild

1 mei 2023

 

Clips

 

* Rosetta Tharpe, Lucky Millinder, Lonseome Road

* Rosetta Tharpe, I want a tll skinny papa

* Rosetta Tharpe, Down by the Riverside

* Rosetta Tharpe, documentaire

* Rosetta Tharpe, Rock & Roll Hall of Fame

 

Literatuur

‘Sister Tharpe joins Millinder’, Downbeat, 1 juni 1941

‘Sister Rosetta Tharpe, Marie Knight, Village Vanguard, New York’, Downbeat, 6 april 1955

Bob Leenart, ‘Sister Rosetta Tharpe zingt gospel songs’, Binnenhof, 24 september 1957

Burt Korall, ‘Rosetta’, Melody Maker, 23 november 1957

‘Rosetta Tharpe’s British Tour’, Melody Maker, 23 november 1957

James Asman, ‘Sister Rosetta Tharpe’, Record Mirror, 30 november 1957

Bob Dawbarn, ‘Sister Rosetta Tharpe makes a flying start’, Melody Maker, 30 november 1957

‘Churches Invite Sister Rosetta’, Melody Maker, 7 december 1957

Frans Oudejans, ‘Het religieuze negerlied maakt opgang in Europa’, Volkskrant, 13 december 1958

Maureen Cleave, ‘How Sister Rosetta gets them rolling’, Evening Standard, 9 mei 1964

Charles White, The Life and Times of Little Richard. The Authorised Biography, Londen 2003 (1984),

Gayle F. Wald, Shout, Sister, Shout!. The untold story of rock-and-roll trailblazer Sister Rosetta Tharpe, Boston 2007

Richard Williams, ‘Sister Rosetta Tharpe: The Godmother of Rock ’n’ Roll’, Guardian, 18 maart 2015