24 - George Bush in Leiden op 17 juli 1989

 

 

Op verzoek van de vereniging Nederland - Verenigde Staten schreef ik rond de eeuwwisseling een aantal korte artikelen die invulling gaven aan de band tussen Nederland en de VS.

 

In 2001, achttien jaar geleden, deed ik als jonge doctorandus geschiedenis onderzoek naar het eerste bezoek van een Amerikaanse president-in-functie aan ons land. Die president was George Bush (1924-2018), opgevolgd door Bill Clinton (r. 1993-2001), George W. Bush (r. 2001-2009), Barack Obama (r. 2009-2017) en Donald Trump (r. vanaf 2017).

    Om oude kranten te kunnen lezen moest ik begin 2001 naar de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Ze hadden de kranten daar op micro-fiche bewaard in rollen die je met behulp van een medewerker kon bestuderen en zelfs gedeeltelijk kopiëren. Het was een flinke klus om het onderzoek zo in gang te zetten. Het onderstaande resultaat werd maart 2001 in het blad van de vereniging afgedrukt. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tot tien jaar geleden was het bijna ondenkbaar dat een Amerikaanse president in functie op bezoek kwam in Nederland.

  Natuurlijk, Martin van Buren reisde als Amerikaans ambassadeur in Groot-Brittannië in 1832 door het land van zijn voorvaderen. Lyndon B. Johnson bezocht als vice-president van John F. Kennedy in 1963 een Amerikaanse tentoonstelling in de Amsterdamse RAI. Bill Clinton liet zich in de jaren zestig trots bij het monument op de Dam fotograferen.

  Maar in de zomer van 1989 kwam George Bush als president aan op Schiphol. Bush was in januari van dat jaar geïnstalleerd als ‘machtigste man van de vrije wereld’. In juli was in Parijs de industriële top (de G7) en hij maakte van de gelegenheid gebruik om in Polen en Hongarije gesprekken te voeren over de ontwikkelingen die daar plaats vonden en die een paar maanden later (op 9 november) zouden resulteren in de val van de Berlijnse Muur.

 

 

 

 

Op 10 juni bezocht een groep van zestig Amerikanen de Pieterskerk in Leiden. Twee dagen later kreeg burgemeester Cees Goekoop het bericht dat Bush besloten had om vijf weken later zijn stad te bezoeken en in die kerk een rede te houden.

  De Leidse Courant vroeg aan drs. H. Wijnaendts, directeur-generaal politieke zaken naar de reden van het hoge bezoek. Deze wees op de economische verbondenheid van de twee staten. “Nederland exporteert jaarlijks 20 miljard gulden naar de VS en onze investeringen overschrijden de honderd miljard, waardoor Nederland boven Japan uitkomt en slechts door het Verenigd Koninkrijk wordt overtroffen als investeerder in de Verenigde Staten”.

  Maar er was nog een andere reden, minstens even belangrijk. Theo Schelhaas, Leids gemeente-archivaris, had van een Amerikaanse collega een tip gekregen dat de nieuwe president wel eens een directe afstammeling kon zijn van Francis Cooke, één van de Pilgrim Fathers, die samen met zijn in Leiden geboren zoon John in 1621 met de Mayflower naar Massachusetts gevaren was. George Bush leek met het bezoek zijn afkomst te willen benadrukken.

 

 

 

 

 

 

Het bericht van de komst van Bush was voor anti-Amerikaanse groepen aanleiding om in beweging te komen. De Links Leiden Vrouwen kondigden aan dat ze zouden gaan demonstreren tegen de uitspraak van het Supreme Court om abortus in te perken. Het Nicaragua Kommittee was van plan om Bush te wijzen op zijn rampzalige Midden-Amerika-beleid. Links Leiden-wethouder Hans de La Mar oefende met zijn politieke achterban druk uit, zodat de burgemeester zich genoodzaakt voelde om naar buiten te dragen dat de erepenning die de gemeente hals over kop had laten maken, niet persoonlijk bestemd was voor George Bush, maar ‘voor het Amerikaanse volk’. “Per slot van rekening is hij nog maar heel kort president”, aldus de burgemeester.

  Om die reden ook was besloten om hem niet te benoemen tot eredoctor aan de Rijksuniversiteit.

 

De spanning in de stad liep hoog op. Op 13 juli werd de plaquette ter herdenking van de Pilgrim Fathers (op de buitenmuur van de Pieterskerk) met bijtende rode verf bewerkt. Toen de gemeente het centrum van de stad een schoonmaakbeurt gaf verscheen er op een raam prompt een spandoek met daarop: “Slooft Leiden zich ook zo uit voor zijn eigen burgers”.

 

 

 

 

 

 

Op 17 juli arriveerde George Bush ’s morgens met een gevolg van circa 800 personen, voornamelijk veiligheids- en persmensen. Hij voerde besprekingen met premier Lubbers en minister Van den Broek, dineerde met de koningin en sliep in Paleis Noordeinde.

  De middag had hij voor Leiden uitgetrokken. Tijdens zijn tocht door de stad werd hij door tienduizenden Nederlanders enthousiast begroet. In de Pieterskerk werd hij opgewacht door 1200 genodigden, waaronder de burgemeester en wethouder De La Mar, die zijn haar lang had laten groeien en zich ‘gekleed’ had in een t-shirt met opdruk: “Leiden, stad van vluchtelingen”. Ruud Lubbers vertaalde de tekst voor Barbara en George Bush.

 

In zijn rede benadrukte de Amerikaanse president het bondgenootschap met Nederland, de ideeën van vrijheid en verdraagzaamheid die de Pilgrims uit Leiden naar Amerika hadden gebracht, en hij bepleitte een soortgelijke vrijheid in Oost-Europa. Door de kracht en eenheid van de NAVO was het mogelijk om de ‘Sovjetunie op te nemen in de gemeenschap van landen’. “Ik wil dat de perestrojka lukt!”, aldus Bush.

 

 

 

 

 

 

Toen ik vorig jaar afstudeerde aan de Universiteit Leiden mocht ik in het zogenaamde zweetkamertje mijn naam op de muur schrijven. Sommige handtekeningen waren mooi ingelijst en van een glazen raam voorzien: prins Willem Alexander, koningin Beatrix en Nelson Mandela, die onlangs een eredoctoraat kreeg toegekend. Aan de wand ontbrak die van George Bush.

  In de (Leidse) Historische Informatie Courant HIC schreef Suzanne Barbier: “De handtekening die de Amerikaanse president George Bush enkele jaren geleden bij zijn bezoek aan Leiden op de muur zette, is door de portier verwijderd: Bush was immers niet afgestudeerd of gepromoveerd aan de Leidse universiteit. De regels zijn onverbiddelijk”.

 

George Bush zal zich dit alles nauwelijks bewust geweest zijn. Na een bezoek van 25 uur en 20 minuten aan Nederland stapte hij de volgende ochtend weer in het presidentiële vliegtuig. En een paar dagen later liet de Leidse Courant alweer een foto van hem zien, waarin hij achter zijn bureau in het Witte Huis zat. Leiden was even het centrum van de wereld geweest….

 

 

Harry Knipschild

februari 2001, 29 september 2019

 

Clips

 

* George Bush in Nederland

* George Bush in Leiden