262 - Muziek op de zondagmorgen
Vroeger ging je op zondagmorgen naar de kerk. Alsof dat de gewoonste zaak van de wereld was. Zelf heb ik [HK], samen met mijn broer Paul, een aantal jaren gezongen in het koor van de Sint Martinus-kerk in Wijk-Maastricht – met de ‘witte Van Hees’ als koorleider. Totdat mijn ouders verhuisden naar Waldeck Pyrmontstraat 2, elders in de stad.
Als gevolg van de ontkerkelijking had je tijd over op de vrije zondag. Dan ging je sporten of je luisterde thuis naar Willem Duys (1928-2011) op de AVRO-radio. Dat laatste deden meer dan een miljoen Nederlanders elke week. Duys kon bepaalde albums in z’n eentje populair maken. Denk bijvoorbeeld aan ‘Introspection’ van Thijs van Leer, ‘Variaties op een dame’ van Flairck of ‘Het gebeurde in het westen’ van Ennio Moricone. Toots Thielemans heeft zijn populariteit eveneens gedeeltelijk aan de bewondering van Willem Duys te danken. En wat te denken van ‘Bach bijvoorbeeld’, een evergreen van Shirley Zwerus, waar de populaire presentator op zondag meestal mee begon.
Geen gewone muziek-morgen
Op zondagmorgen luisterde je naar andere muziek dan op ‘gewone’ dagen van de week, zo blijkt elke keer weer. Die ochtend gaf een bijzonder gevoel, een gevoel van bezinning, ondanks het wegvallen van de religieuze belevenis, en werd derhalve ook in muziek vertaald.
Luistert Armand ontspannen naar de muziek van Bach?
In het maandblad Aloha, dat in de jaren 1999-2005 verscheen, werd in een daarvoor bestemde rubriek aan artiesten gevraagd naar welke muziek ze op de zondagochtend luisterden. De antwoorden waren soms verrassend.
Armand, november 1999: “Dat moet welhaast ‘Das Wohltemperierte Klavier #1’ van Bach zijn, uit 1722. Erg toffe muziek”.
Joe Cocker, december 1999: “‘Easy’ van The Commodores. En Aretha Franklin. Haar stem. ‘Say a little prayer’ is fantastisch”.
Mick Taylor, gitarist van de Rolling Stones (1969-1974): “Ik draai op zondagochtend meestal klassiek of misschien Bob Dylan”.
Volkszanger André Hazes maakte in februari 2000 waarschijnlijk een grapje toen hij op die vraag teruggreep naar de Butterflies in 1958: ‘Willem word wakker’ (‘Wake up little Susie’). De avond ervoor was het misschien laat geworden.
Met Katja Schuurman (september 2000) kon je veel kanten uit: “Meestal zet ik ’s zondags een opera op, of iets van Peter Gabriel”. In hetzelfde nummer bekende diskjockey Rob Stenders: “‘Meeting across the river’ van Bruce Springsteen past echt bij het zondagochtendgevoel. Het is een nummer waarbij je over het leven gaat nadenken”.
Muziek om over het leven na te denken
Hans Vandenburg (Gruppo Sportivo, december 2000) bekende op dat tijdstip naar jazz-muziek te luisteren. “John Coltrane met zalm en champagne. Dat doet me denken aan de tijd dat ik in Antwerpen woonde. Jazz, wijn en een stokbroodje brachten me dan helemaal in de stemming om te schilderen”.
Jan Smeets vertelde in juni 2001 dat hij op zo’n dag tijdens het ontbijt vaak naar Studio Brussel luisterde. “Dan hoor ik soms bands voorbij komen die ik eigenlijk had moeten hebben op Pinkpop. Zoals dit jaar bijvoorbeeld Linking Park. Geweldige band!”, aldus de organisator.
Popfotograaf Anton Corbijn zei zonder dagroutine te leven. Zijn favoriete albums in juli 2001 waren onder meer een oude van Randy Newman, nieuwe albums van Tricky en Eno, een compilatie van David Sylvian, de recente cd van Nick Cave en J.J. Cale. Voor de zondagmorgen dacht hij speciaal nog aan Augustus Pablo en Nina Simone. Maar veel verschil maakte die dag voor hem niet uit, herhaalde hij.
Klassiek en jazz voerden op dat tijdstip vaak de boventoon. Dat bleek in september 2001 opnieuw bij de keuze van deejay Tineke de Nooij. “Maar wel kei- en keihard”. De Amerikaanse zanger Boz Scaggs koos eveneens voor een bepaalde vorm van jazz. “Het album ‘Sunday Songs’ van pianist Richard Beirach. Heel mellow, in de stijl van Bill Evans, met eigen werk, een stuk van Evans en enkele klassieke werken. Zeer rustgevend”.
Zanger John Hiatt (oktober 2001), populair bij muziek-recensenten, zocht zijn rust juist in de stilte. “Op zondagochtend wil ik niets anders dan een beetje in bed zitten, de krant lezen, ontbijtje maken. Verder niets, rust dus”. Bob Weir (Grateful Dead) had een zelfde idee: “Ik speel zelf zoveel muziek dat ik op de zondagochtend eigenlijk het meest de stilte waardeer. Als ik toch wat aanzet, is het iets van het Brodsky Quartet”.
Ook Lou Gramm, zanger van ‘I wanna know what love is’ (Foreigner), zat op die toer: “Vroeger draaide ik op zondagochtend altijd The Beatles. Tegenwoordig is de morgen muziekloos”. Hij had er een verklaring voor: “Dat krijg je met een gezin”. Robert-Jan Stips (o.a. Supersister en Nits) had een identieke ervaring: “Het is dan vooral een samenraapsel van babygehuil, gehamer en getimmer”.
Veel klassiek en jazz
Margriet Eshuis, bekend van ‘House for sale’ meldde twee maanden na Hiatt: “Zondagochtend kijk en luister ik graag naar die prachtige klassieke concerten op televisie. Tenzij er zo’n vreselijk pianoconcert op is, dan heb ik gewoon pech”.
Marky Ramone (Marc Bell), drummer van de Ramones, was een van de opvallend weinigen met ‘nostalgische’ gevoelens op zo’n ochtend. “De beste wake me up songs staan wat mij betreft op ‘Rubber Soul’ van The Beatles. Hoewel ik ’m nog wel eens afwissel met Gerry & The Pacemakers”.
In oktober 2002 verraste zangeres Alison Moyet met haar keuze. Terwijl relax-platen op de zaterdagavond haar voorkeur hadden, viel ze op de ochtend erna op ‘3 + 3’ van de Isley Brothers. “Absoluut de mijne”.
Met diskjockey Ruud de Wild, die als laatste op 6 mei 2002 sprak met Pim Fortuyn, viel je weer terug op hoe menigeen reageerde: “Iedere zondag ben ik al vroeg wakker. Dan zet ik meestal klassieke muziek op. En dan voornamelijk Satie”. De Wild voegde er nog aan toe: “Dat was de Richard Clayderman van zijn tijd. Of doe ik hem hiermee te kort?”
Bach of Madonna?
In april 2003 liet Spike (Frans van Zoest, van Di-Rect) weten zich te identificeren met Jimi Hendrix en te houden van Audioslave en Led Zeppelin, vertelde hij aan een redacteur van Aloha. “Voor ik uit ga draai ik nummers van Blink 182 en System Of A Down”.
Spike, die in 2014 tot winnaar werd uitgeroepen bij een wedstrijd als amateur-dirigent klassieke muziek (‘Maestro’) ging op zondagmorgen gewoon door met Blink 182. “Maar vanwege de kater gaat de muziek [dan] niet te hard. En ook geen hele cd. Dat trek ik niet om die tijd”.
Mariska Veres (op dat moment 56 jaar) herinnerde zich in oktober 2003 dat ‘Rock around the clock’ van Bill Haley de eerste single was die ze gekocht had: “Een bakelieten plaat”. Ze luisterde dagelijks naar Koko, haar papegaai. Op zondagochtend zat ze voor de buis. “Ik luister wel eens naar Landscape Channel, een tv-programma met mooie beelden bij klassieke muziek. Of ik kijk kinderprogramma’s op Nederland 3”.
Een andere zangeres, Rickie Lee Jones, ging in november 2003 helemaal voor ‘Astral Weeks’ van Van Morrison. Ook op de vroege zondag. Henk Hofstede, leider van de Nits, was in het verleden gevallen voor ‘Are you experienced’ van Jimi Hendrix, liet hij afdrukken. Leonard Cohen beschouwde Hofstede als zijn muzikale vader. Evenals menige andere popartiest had hij over de zondagmorgen weinig meer te beslissen in 2004. “Mijn drie kinderen houden van Madonna”. Toch had hij af en toe de macht in handen over de cd-speler. “Dan wordt het klassiek, hoofdzakelijk Bach”.
Alice Cooper (56) was een stap verder in het leven. “Sinds mijn kinderen groot zijn kan ik op zondagochtend uitslapen. Dan geen muziek aan mijn hoofd op dat tijdstip”. En Willeke Alberti (60) spiegelde zich die maand, juni 2004, aan Frank Sinatra. “‘Duets’ waarop hij met al die jonge artiesten zingt is mijn favoriete plaat aller tijden. Ik heb dat zelf ook gedaan”. De zondagmorgen was voor haar een bijzonder moment. “Dan draai ik altijd de platen van mijn vader. Het is een soort ritueel geworden”.
Nancy Wilson (Heart)
Nancy Wilson, van het zusjesduo Heart, onthulde in juli 2004 dat ze op zaterdagavond het liefst luisterde naar ‘Musicology’ van Prince. En dan ging ze de ochtend erna door met ‘Heaven or Las Vegas’ van de Cocteau Twins: “De beste plaat die in de jaren tachtig is gemaakt”.
In september 2004 legde Nils Lofgren uit waarom ‘The Best of Ray Charles’ zijn favoriete zondagochtendplaat was: “Zoals hij gospel in zijn muziek doseerde, is precies genoeg voor mij. Ik ben een spiritueel mens, ik geloof in God, maar ben geen fanatieke christen. Vroeger moest ik verplicht naar de katholieke kerk en ik durfde niet tegen mijn ouders te zeggen dat ik liever niet ging. Toen ik op een dag toch de moed had, zeiden ze tot mijn verbazing: ‘Nou dan ga je toch niet meer’. Je moet God op je eigen manier ontdekken. Daar ben ik hen nog altijd dankbaar voor”.
Hans Vermeulen liet in het zelfde nummer van Aloha weten: “Als ik op zondagochtend al wakker ben en dan zelfs ook nog muziek op zet is het klassiek. Verdi met name”.
Een kater of niet
In 2005 stopte het maandblad met die aardige rubriek. Maar alvorens dat te doen liet de redactie nog enkele artiesten aan het woord. Katie Melua bekende een bewonderaarster van Cat Stevens te zijn, met name diens album ‘Tea for the Tillerman’. Dat riep de vraag op, naar welke muziek Stevens zelf in zijn nieuwe geloof luisterde op (vrijdag- of) zondagmorgen. Melua, die in 2003 doorbrak met ‘The closest thing to crazy’ luisterde op die ochtend bij voorkeur naar de eerste cd van Joni Mitchell. “Die is lekker rustig. Hoewel Joni aan de andere kant toch heel krachtige teksten heeft. Ze is een sterke vrouw en dat spreekt me aan”.
De laatste muzikant die in de Aloha-rubriek om zijn voorkeur gevraagd werd was de Franse synthesizer-virtuoos Jean-Michel Jarre (van o.a. ‘Oxygene’). Met hem kon je uiteenlopende kanten op: “Ofwel Metallica, ofwel een requiem van Mozart. Dat hangt ervan af of ik een kater heb of niet”. Jarre gaf niet aan in welk geval hij voor een van die mogelijkheden koos.
En daarna stopte het blad met dat soort vragen te stellen. Sterker nog: in september 2005 verscheen het laatste nummer van het interessante maandblad, waarvan (eerst) Tjerk Lammers (op het laatst Patrick Oxsener) hoofdredacteur was.
Evert Wilbrink: M’n mooiste zondagochtendalbum
Het thema ‘muziek op de eerste ochtend van de week’ bleef ook na het verdwijnen van Aloha spelen. In 2013 publiceerde Evert Wilbrink Rock ’n Roll Kamikaze. 50 jaar in de schaduw van de roem. Een van de hoofdstukken uit het boek had hij als titel ‘M’n mooiste zondagochtendalbum’ meegegeven.
Wilbrink is al tientallen jaren een kleurrijk figuur in de muziekbusiness. Op de omslag van zijn boek is te lezen: “Het promoten en managen van artiesten was z’n lust en z'n leven. Hij zat aan ’t ziekbed van Jim Morrison, kreeg Fleetwood Mac wagenziek, was stoned met the Turtles, gaf Joan Jett haar eerste platendeal, strikte Herman Brood voor BMG-Ariola, werkte jarenlang met Blondie, Bob Marley en Roxy Music, kocht Arista Records voor BMG en werd als president bij King Biscuit Flower Hour in New York binnen gehaald”.
Schrijven zat/zit hem in het bloed. “Wilbrink schreef in 1963 zijn eerste stuk over the Beatles voor De Kabel, de schoolkrant van de Rijks HBS te Alkmaar”. Daarna een opsomming van bladen, waarbij popkrant Kink ontbrak. Maar: “Hij kan lezers van o.a. Hitweek, Het Parool, Teenbeat, Televizier, Veronica, Blueswax, Folkwax en het Plstenblad inmiddels tot zijn slachtoffers rekenen”.
Evert gebruikte het woord ‘slachtoffer’ niet zomaar. Eén hoofdstuk in zijn boek heette niet voor niets: ‘Van de hak op de tak’. Evert legde het uit: “Ik kreeg de artistieke vrijheid om te schrijven wat ik wil. Ik ga van de hak op de tak. Met flarden herinneringen uit de grijze oudheid, met notities van onderweg. Ik lees het zelf met graagte terug. Maar kunt U er een touw aan vastknopen?”
Waar Evert over schrijft is altijd boeiend. Gedeeltelijk komt dat juist omdat hij van de hak op de tak springt. ‘Alles’ wat hij (soms als enige) weet moet hij in zijn stukjes (en correspondentie) kwijt. Zoals gezegd: het is boeiend maar niet altijd, zelfs zelden, overzichtelijk.
Evenals Rickie Lee Jones bekende Wilbrink een bewonderaar van Van Morrison te zijn. Ook op het tijdstip waar dit artikel over gaat. “Absoluut mijn mooiste zondagochtendalbum aller tijden is ‘Moondance’ van Van Morrison. Heb ik bij ieder nummer dat ik ’s zondagochtends draai de nerveuze neiging al voor het eind een ander stuk op te zetten, ‘Moondance’ blijft me van begin tot eind gevangen houden.
Was ik indertijd al volkomen knockout gegaan van The Man’s eerste solo-album ‘Astral Weeks’, nu word ik ingekapseld, vastgebonden. Dans ik mee, zing ik uit volle borst de overigens onvoorspelbare teksten mee op van door God ingefluisterde melodieën in swingende, wiegende, jazzy ritmes. Hemelse, mystieke teksten en dan plotseling weer terug op aarde: ‘als de misthoorn roept’”.
Van Morrison – ‘Moondance’
Nu Wilbrink eenmaal bij Van Morrison terecht gekomen was, ‘vergat’ hij verder door te gaan op het thema ‘zondagochtend-album’. Interessanter vond hij het om uit te weiden over de Ierse pop-artiest. Van die langspeelplaat viel hij vooral op het openingsnummer ‘And it stoned me’. “Het is maar vier-en-een halve minuut en volgepompt met prachtige coupletten en refreinen. Een in slowmotion afgespeelde samba vol gelukzaligheid, waarbij ik ineens begrijp waarom een mooie kont in Brazilië het hoogtepunt van schoonheid is.
Ik zie je zitten in de sauna met licht hangende, ontroerende borsten en een betoverende glimlach. ‘Getting wet with our backs against the fence’. Een blonde dyslectische godin met blinde ambitie om musicals te zingen. ‘These dreams of you, so real, so true’”.
Evert verplaatste het genot van de zondachtochend naar de nacht ervoor. “Een plaat om van te dromen. Om bij te dromen. Om over te dromen. Die je als artiest maar één keer in je leven kan maken. ‘With the stars up above in your eyes – a fantabulous night to make romance’. De als gekeeld varken bij Them begonnen zanger zie ik niet met zoete woorden kleien, maar achter de microfoon staand golven de prachtige volzinnen eruit zoals de stoonde proza van Samuel Taylor Coleridge”.
Voor Evert Wilbrink was duidelijk: “De ‘basics’ van Them zijn niet losgelaten. Dat oer-aardse directe had Van nog steeds, misschien alleen wat ingepakter in franje en kant – soms onschuldig ogend maar als graniet inslaand”.
Them
De auteur van Rock ’n roll kamikaze liet ook nu niet na om van de hak (favoriete zondagochtend-muziek) op de tak (Them) te springen. En op de jeugd van Van Morrison in Ierland. “In die tijd vertolkten de leden van Them als ware apostelen van de blues ‘Stormy Monday’ van T-Bone Walker, ‘I put a spell on you’ van Screaming Jay Hawkins, ‘’Baby please don’t go’ van Big Joe Williams, ‘Don’t look back’ van John Lee Hooker en ‘Baby what do you want me to do’ van Jimmy Reed”.
Evert greep tevens terug op zijn eigen jonge jaren. “De lezers van Hitweek en de bezoekers – of moet ik ‘bewoners’ zeggen? – van de Alkmaarse coffeeshop Noord-Hollands Koffiehuis, oftewel Purple Haze, wisten in het begin van de jaren zestig meteen dat de man van ‘Gloria’, de toen al definitieve versie van Bob Dylan’s ‘It’s all over now baby blue’, singles als ‘Call my name’ en ‘Here comes the night’, één van onze grootste helden aller tijden zou worden”.
Wilbrink leek vergeten te zijn dat zijn hoofdstuk ging over z’n mooiste zondagochtendalbum. Ook in zijn benadering van Them sloeg de auteur een nieuwe richting in. Them was immers geen lang leven beschoren. “Hitweek-redacteur Pim Oets zag z’n kans schoon toen Them uit elkaar viel en koppelde ze [Van Morrison] na een één-tweetje met Phonogram’s publiciteitsmedewerker Anton Witkamp aan Neerlands toenmalige blues-trots Cuby & the Blizzards [1967]. Dat werd echter een kortstondige zeer onbegrepen vrijage en na een weekje Drenthe en omstreken zocht Van z’n heil bij Bert Berns”. Als leider van Them had Van Morrison eerder een aantal Berns-composities op de plaat gezet.
Evert Wilbrink: “De Ierse neger [Van] leek thuis gekomen. Maar het met Bert opgenomen eerste solo-album ‘Blowin’ Your Mind’ was nog maar net uit of Berns werd na een fatale hartaanval [in 1967] bijgezet in de Writers Hall of Fame.
Na de dood van Bert Berns kwam er automatisch een eind aan het [kort daarvoor afgesloten] contract met Bang Records. Van kwam in contact met Bob Schwaid en Lewis Merenstein, toentertijd de producer-manager combinatie achter Warner Brothers artieste Miriam Makeba”.
‘Moondance’ voor de zondagochtend
Van Morrison tekende een contract met Warner Brothers Records. Zo kwam het album ‘Astral Weeks’ onder ‘leiding’ van Schwaid en Merenstein tot stand. Het album sloeg in als een bom. “Ik zette de langspeelplaat op en hoorde mijn favoriete gekoelde varken zingen als een ballerina. Het was tot 1970 de mooiste plaat uit m’n hele verzameling. Hoewel ik in die tijd [als employee van Negram-Delta Records in Nederland] optrok met Captain Beefheart, Jim Morrison, Tim Buckley, David Ackles en Frank Zappa was het album van de artiest, die ik nooit persoonlijk ontmoet had, voor mij op dat moment het hoogtepunt van de sixties. (Is dit nog steeds Wilbrink?)
Tot ‘Moondance’, m’n favoriete zondagochtendalbum aller tijden dus”.
Evert Wilbrink was vóór het einde van het hoofdstuk even terug bij het thema waar hij mee begonnen was – de muziek waar je naar luisterde op het tijdstip dat je eerder geacht werd naar de kerk te gaan. Is het een ‘wonder’ dat een ander epos uit Rock ’n roll kamikaze de titel ‘Popmuziek en religie’ meekreeg. Aan het einde van dat hoofdstuk verkondigde hij:
“Het beleven van muzikale hoogtepunten en het ervaren van God moeten heel dicht naast elkaar liggen. De één komt ‘dichter tot God’ door zichzelf met het gezoem van een mantra te bedwelmen, voor een ander is het veertig keer op volle sterkte herhalen van het ‘doe doe – doe doe’-intro van Jimi Hendrix’ versie van Dylans ‘All along the watchtower’ een stap in de goede richting”.
Wellicht is het de moeite waard om op een zondagmorgen eens een keer niet naar muziek te luisteren, en in plaats daarvan het boek van Evert Wilbrink uit 2013 ter hand te nemen.
Harry Knipschild
8 juni 2016
Clips
- Raadplegingen: 6573